تولید محصولات بیوشیمیایی (دوستدار محیط زیست) فرصت‌های تجاری بی‌نظیری را برای بسیاری از صنایع فراهم می‌آورد، هرچند ممکن است این فرصت‌ها در برخی صنایع بسیار چشمگیرتر باشند. البته نباید از نظر دور داشت که ایجاد فرصت‌های تجاری مذکور تنها تاثیر مثبت تولید محصولات دوستدار محیط زیست نیست. زنجیره ارزش جدید تولید این محصولات، فرصت مشارکت‌های غیرسنتی را برای صنایع مرتبط فراهم خواهد آورد: سیستم‌های پردازش گندم و جو رو به جلو ادغام خواهند شد، شرکت‌های تولید مواد شیمیایی به سمت عقب ادغام خواهند شد، و شرکت‌های فناوری با دسترسی به تکنولوژی‌های کلیدی مانند فناوری آنزیم‌ها و کارخانه سلولی و میکروبیولوژی به آنها خواهند پیوست.
به علاوه، بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی در صنایع مختلف محصولات دوستدار محیط زیست را در راس برنامه‌های خود قرار داده‌اند. در این یادداشت روند این تغییر و تحولات اساسی را بررسی می‌کند و سپس نتایج استراتژیک آن را در شش صنعت کلیدی مورد واکاوری قرار می‌دهد.
روندهای بلندمدت که باعث انتخاب بیوسوخت‌ها می‌شود
محصولات دوستدار محیط زیست، به چهار روند اساسی و اجتناب ناپذیر جهانی، به احتمال بسیار زیاد در آینده برای صنایع مختلف اهمیت دو چندان خواهند یافت. این روندها عبارتند از:
رشد جمعیت و بهبود فضای اقتصادی کشورهای در حال توسعه: مصرف پیوسته بالای سوخت‌های فسیلی و انواع خوراک در ترکیب با افزایش روز افزون جمعیت در مناطق نوظهور باعث خواهد شد که تقاضا برای این مواد خام به طور قابل توجهی افزایش یابد. با توجه به دسترسی محدود به ذخایر فسیلی، منابع جایگزین پایدار برای برآورده کردن نیازهای بشری ممکن است تنها گزینه معقول باشد.
نیاز به افزایش امنیت ژئوپلیتیکی انرژی: بسیاری از کشورها به دلایل اقتصادی و ژئوپلیتیکی مایل به کاهش تقاضای نفت هستند و به همین دلایل مشتاقانه خواهان این هستند که حداقل بخشی از سوخت و خوراک مورد نیاز خود را با تولید داخلی محصولات دوستدار محیط زیست تامین کنند.
اقتصاد محصولاتی که از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شوند، رو به زوال است. افزایش قیمت نفت خام یا بهتر بگوییم عدم ثبات قیمت نفت، تولید برخی از محصولات دوستدار محیط زیست را بسیار جذاب کرده است. به عنوان مثال، تولید برخی از بیوسوخت‌ها، بدون یارانه، کمتر از 50 دلار آمریکا به ازای هر بشکه هزینه دارد و انتظار می‌رود که در بلندمدت هزینه تولید هر لیتر بیواتانول به کمتر از 35/0 دلار کاهش یابد، که این رقم بسیار کمتر از هزینه فعلی تولید گازوئیل است.
افزایش فشارهای اجتماعی برای محیط زیست پایدار: کاهش ریسک فاجعه تغییرات اقلیمی مستلزم کاهش گازهای گلخانه‌ای در سطح جهانی است. از آنجایی که تولید محصولات بیوپایه منجر به تولید سوخت، مواد شیمیایی و برق می‌شود می‌تواند باعث شود که تولید گازهای گلخانه‌ای تا حد قابل توجهی کاهش یابد. استفاده از منابع بیوپایه برای تولید انرژی و خوراک قویا توسط قوانین و مقررات مورد حمایت قرار می‌گیرد. علاوه بر این، به دلایل مزایای زیست‌محیطی از سوی مصرف کنندگان نیز به شدت مورد تشویق و حمایت قرار گرفته است.
استراتژی‌های مرتبط برای برخی از صنایع
روندهایی که در قسمت قبل مورد اشاره قرار گرفتند، باعث شده است تا توجه به تولید محصولات بیوپالایشگاهی و بیوپایه در استراتژی بسیاری از صنایع مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، پتانسیل بالقوه نوآوری در فناوری‌های بیوپایه باعث خواهد شد تا تولید مولکول‌های جدید برای تولید سوخت و کاربردهای شیمیایی و تولید مواد، که در حال حاضر برای سوخت‌های فسیلی وجود ندارند، دنیای جدیدی از فرصت‌های تجاری را پیش روی صنایع مختلف قرار دهد.
تولید محصولات بیوپایه و استراتژی‌های بخش کشاورزی
تقاضای روز افزون و فشارهای قانونی برای تولید بیوماس سایز کل بازار را برای محصولات کشاورزی و جنگلی به طور قابل توجهی افزایش خواهد داد. چنین پدیده‌ای ممکن است منجر به تغییر تولید مواد غذایی و خوراک در مقابل سایر استفاده‌هایی شود که از زمین‌های زراعتی حاصل می‌شود. این امر منجر به ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی برای کشاورزان به ویژه در کشورهای در حال توسعه خواهد شد. قیمت محصولات کشاورزی نیز ممکن است تحت تاثیر افزایش تولید محصولات بیوپایه قابل استفاده در بیوپالایشگاه‌ها تغییر یابند.
اگرچه، تاثیر آن بر قیمت مواد غذایی تا حد بسیار زیادی بستگی به نوع خوراک مورد استفاده در فرآیند تولید دارد. خوراک‌های نسل دوم (مانند لینگوسلولز[1] یا جاتروفا[2]) تاثیر بسیار اندکی بر قیمت مواد غذایی خواهند داشت. در مقایسه، خوراک‌های نسل اول (به ویژه ذرت، گندم، روغن پالم و روغن هسته انگور) می‌توانند در صورت استفاده بیش از حد و عدم افزایش ظرفیت تولید منجر به افزایش قیمت شدید مواد غذایی خواهند شد.[3]
از نظر فناوری، تقاضای رو به افزایش جهانی برای تولید بیوماس منجر به افزایش تمرکز بر روی بهره‌وری در بخش کشاورزی در سراسر جهان خواه شد. گیاهان جدید با ویژگی‌های خاص (به عنوان مثال نیاز اندک به آب و مقاومت در شوره‌زارها) باعث خواهد شد تا هزینه بیوماس کاهش یابد. این پدیده باعث ایجاد فرصت‌های جدید در کشورهای در حال توسعه، به ویژه در آفریقا خواهد شد، خواهد شد تا در یک انقلاب کشاورزی مشارکت کنند.
تمرکز بیشتر بر روی افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی همچنین منجر به افزایش قابل توجه مصرف کود خواهد شد، به خصوص در مناطقی، مانند آفریقا، که هنوز میزان استفاده از کود در سطح مطلوب قرار ندارد. کودهای نیتروژنی می‌توانند به آسانی تولید شوند و کوهای معدنی نیز به سهولت از صخره‌های طبیعی فسفاتی قابل استحصال هستند. همچنین قابل ذکر است که تولید کودها آلودگی‌های کربنی بسیار زیادی تولید خواهد کرد که باعث کاهش عرضه آب تمیز خواهد شد- آبی که در بسیاری از کشورهای آفریقایی چون دری گرانبها کمیاب است. [4]
در نتیجه، یک بخش بین‌المللی جدید از نیروی کار در بخش کشاورزی ظهور خواهد کرد که این بخش در کشورهایی که زمین‌های قابل کشت بسیاری دارند شکل خواهد گرفت. به احتمال زیاد همین کشورها صادرکنندگان بیوماس یا مشتقات آن خواهند بود- در مقابل کشورهایی که مساخت زمین‌های زراعی آنها کمتر است (یعنی کشورهای واردکننده بیوماس مانند هلند). احتمالا بزرگترین کشورهای تولیدکننده و صادرکننده بیوماس نیز برزیل، کشورهای آفریقایی و آمریکای شمالی خواهند بود.
نمودار 1- مسیرهای انتظاری تجارت بیوماس (اعداد گزارش شده ارقام مربوط به تقاضای نهایی انرژی در سال 2020 هستند
صنعت خودرو
جایگزینی گازوئیل و بنزین سنتی با بیوسوخت‌ها از نظر فناوری چندان پیچیده نیست. وسائط نقلیه به اصطلاح انعطاف پذیر در مورد سوخت که در برزیل و آمریکا فروخته می‌شوند، می‌توانند با سوخت‌های کاملا فسیلی یا بیوسوخت‌ها و یا ترکیب این دو حرکت کنند[1]. علاوه بر این، پیش‌بینی می‌شود که ناوگان حمل و نقل عمومی با این تمهیدات بسیار ارزان‌تر شوند. به عنوان مثال شرکت رنو ادعا می‌کند که تولید موتوری که با هر دو نوع سوخت کار کند هزینه تولید هر ماشین را تنها به اندازه 300 دلار آمریکا افزایش خواهد داد. همچنین، موتورهای فعلی ماشین ها نیز می‌توانند با صرف هزینه‌ای اندک تبدیل به موتورهای دوگانه سوز شوند.
صنعت خودرو با مقررات بسیار سختگیرانه‌ای مواجه شده است که بر اساس آن می‌باید تولید گازهای گلخانه‌ای ناوگان حمل و نقل مسافر را بده شدت کاهش دهند. بنابراین خودروسازان امید بسیاری دارند که استفاده از بیوسوخت‌ها آنها را به این هدف برساند.
در کشورهای اروپایی، قوانین مربوط به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط ناوگان حمل و نقل عمومی از سال 2013 آغاز شده است. طرح پیشنهادی اتحادیه اروپا این است که 65 درصد از ناوگان حمل و نقل عمومی اروپا باید تا سال 2013 به ازای هر کیلومتر حداکثر 120 گرم دی‌اکسید کربن تولید کند و قرار بوده است که تا سال 2015، کل ناوگان حمل و نقل از این قانون تبعیت کنند.[2] در ورژن آخر این قانون، تولید هر یک گرم دی‌اکسید کربن اضافه مشمول 95 یورو جریمه خواهد شد. در حال حاضر بحث بر سر این است که آیا سوخت‌های دوستدار محیط زیست یا سوخت‌های تجدیدپذیر می‌توانند در مسیر دستیابی به این هدف موفق باشند یا خیر.
[1] Somerville, C., Biofuels. Current Biology, 2007. 17(4): p. R115-R119.
[2] Press Release: CO2 Emissions Targets from Cars. 2007, European Union.
[3] Mitchell, D., A Note on Rising Food Prices, in Policy Research Working Paper. 2008, the World Bank.
[4] Biofuels: Prospects, Risks and Opportunities, in the State of Food and Agriculture 2008. 2008, Food and Agriculture Organization of the United Nations: Rome.