از سال 1388 تاکنون، تقاضای این کالا توسط چین افزایش بسیار چشمگیری یافته است. بهعلاوه، رقم کل ارزش صادراتی این محصول به بیش از یک میلیارد دلار رسیده است که در سال 1392 سهم چین بهتنهایی بیش از 600 میلیون دلار و در سال 1393 بیش از 866 میلیون دلار بود.
از سال 1391 نیز با تشدید تحریمها و دامنهدار شدن تحریمها به حوزه پتروشیمی، از شرکای عمده ایران تنها چین و هند باقی ماندند و کشورهای اروپایی از جمله هلند و بلژیک، بهعلاوه ژاپن و کره جنوبی که از بزرگترین متقاضیان متانول ایران بودند از واردات این محصول از کشور ما صرفنظر کردند و ارزآوری این محصول دچار کاهش شد؛ اما از سوی دیگر تا حدی کشورهای شرقی روی خوش به خرید این محصول نشان دادند و هند، تایوان و چین تقاضای خود را افزایش دادند.
از سال 1393 نیز با بهبود روابط خارجی ایران با قدرتهای جهانی، میزان واردات ایتالیا از این محصول رو به فزونی نهاده و در حال برگشت به میزان سابق خود در زمان پیش از تحریمها است. نگاهی به آمار گمرک ایران در سال 1394 نشان میدهد که بلژیک نیز دوباره به خرید متانول از ایران روی آورده است. نمودار 1 ارزش واردات متانول را در کشورهای مختلف نشان میدهد.
نمودار 1- ارزش واردات کشورهای عمده خریدار متانول از ایران 1393-1388
منبع: گمرک جمهوری اسلامی ایران
در سالهای گذشته همواره چین یکی از مهمترین مقاصد صادراتی متانول ایران بوده است. این کشور بیشترین میزان متانول خود را از طریق ایران تهیه کرده است. در سال 2014 نیز این امر برقرار بوده است. همانطور که در نمودار 2 میتوان دید سایر رقیبان ایران در صادرات متانول به چین، کشورهای عربستان، عمان، نیوزیلند و مالزی هستند. ایران با در اختیار داشتن 46 درصد از ارزش بازار وارداتی متانول چین، جایگاه نخست را در بین صادرکنندگان متانول به این کشور دارد. پس از ایران، عربستان با 14 درصد، عمان با 12 درصد، نیوزیلند با 8 درصد و مالزی با 6 درصد بازار در ردههای بعدی قرار دارند. سایر کشورها نیز 14 درصد باقیمانده بازار را در دست دارند.
نمودار 2- بازار متانول چین به تفکیک واردات از کشورها در سال 2014
منبع: مرکز تجارت جهانی و گمرک جمهوری اسلامی ایران
از نظر وزنی نیز ایران حدود 46 درصد متانول وارداتی به چین را تأمین میکند و عربستان با 14 درصد، عمان با 13 درصد، نیوزیلند با 8 درصد و مالزی با 6 درصد در رتبههای بعد قرار دارند. سایر کشورها نیز در مجموع حدود 13 درصد از حجم وزنی بازار چین را بر عهده دارند.
همانند بازار چین، هند نیز همواره بیشترین متانول مورد نیاز خود را که از مهمترین کالاهای مورد نیاز صنعتی است، از ایران تهیه کرده است. حدود 75 درصد متانول هند در سال 2014 از طریق ایران تأمین شده و در غیاب تقاضای کشورهای اروپایی، این کشور توانسته است پس از چین مهمترین مقصد این کالا باشد. نمودار 3 بازار متانول هند را به تفکیک واردات از کشورهای مختلف نشان میدهد. این نمودار غلبه ایران را در بازار این محصول در هند نشان میدهد. پس از ایران نیز بیشترین سهم را کشورهای عربستان، عمان و برونئی داشتهاند.
نمودار 3- بازار متانول هند به تفکیک واردات از کشورها در سال 2014
منبع: مرکز تجارت جهانی و گمرک جمهوری اسلامی ایران
در مجموع با توجه به تحریمهای سالهای اخیر بر ضد ایران باید گفت که هند از تحریمهای ایران سود برده است و در شرایطی که بسیاری از بازارها از دسترس ایران خارج شده بود، این کشور نیز که به دلیل توسعه اقتصادی سریع خود نیاز به محصولاتی همانند پتروشیمی داشته، توانسته است آنها را از طریق ایران با بهایی پایینتر تهیه کند.
لازم به ذکر است که تایوان نیز بخش زیادی از متانول مورد نیاز خود را از ایران تأمین مینماید و ایران بعد از کشورهایی نظیر عربستان و نیوزلند و عمان بزرگترین تأمین کننده متانول این کشور است. نمودار 4 بازار متانول تایوان را نشان میدهد. سهم ایران در این بازار در سالهای اخیر کم و متفاوت بوده است. در سال 2010 ایران حدود 08/5 درصد از کل بازار متانول تایوان را در اختیار داشت.در سال 2011 این میزان به 64/6 درصد افزایش یافت و در سال 2012 به 69/4 درصد کل بازار تایوان رسید. این کاهش سهم به رغم افزایش حجم صادراتی ایران صورت گرفت که نشان از نیاز فزاینده و واردات این کشور از جهان بود.
نمودار 4- بازار متانول تایوان در سال 2014
منبع: مرکز تجارت جهانی و گمرک جمهوری اسلامی ایران
در سال 2010 ایران پس از عربستان، مالزی، قطر، عمان و اندونزی در رده ششم بزرگترین واردکنندگان متانول به تایوان قرار داشت اما در سال 2011 مالزی و اندونزی را پشت سر گذاشت و با اضافه شدن برونئی به جمع صادرکنندگان متانول به هند،در رده پنجم قرار گرفت. از سال 2013 دوباره سهم فروش این محصول به تایوان رو به رشد نهاد و به 85/7 درصد رسید و سرانجام در سال 2014 به 73/6 درصد بازار تایوان دست یافت. ایران از نظر رتبه صادرکنندگی به بازار تایوان، در این دو سال به جایگاه چهارم و پنجم رسید.
چشمانداز ظرفیت تولید و سهم تجارت متانول ایران تا سال 2025
هماکنون ظرفیت تولید متانول ایران بالغبر 5044 هزار تن در سال است که این مقدار برابر با 31 درصد ظرفیت تولید خاورمیانه و 5 درصد کل تولید جهان است. انتظار میرود با بهرهبرداری از طرحهای آتی، ظرفیت تولید متانول ایران تا سال 2019 به 24184 هزار تن در سال برسد. پیشبینیها نشان میدهد که ایران تا سال 2025 بیش از 1/20 درصد ظرفیت متانول دنیا و نزدیک به 76 درصد از ظرفیت خاورمیانه را در اختیار خواهد داشت.
جدول1- طرحهای در دست اجرای متانول (هزار تن)
شرکت | پروژه | درصد پیشرفت | ظرفیت |
پتروشیمی کاوه | متانول | 85/65 | 2310 |
پتروشیمی مرجان | متانول | 41/22 | 1650 |
پتروشیمی سبلان | متانول | 55/17 | 1650 |
پتروشیمی دنا | متانول | 48/17 | 1650 |
پتروشیمی ونیران آپادانا | متانول | 5/9 | 1650 |
شرکت کیمیای پارس خاورمیانه | متانول | | 1650 |
پتروشیمی دی پلیمر آرین | متانول | 10 | 1650 |
شرکت متانول آرمان | متانول | 37/11 | 1650 |
پتروشیمی سیراف انرژی | متانول | 56/18 | 1650 |
شرکت ارگ شیمی پارسا | آمونیاک-متانول | 04/11 | 990 |
شرکت صنعتی لاوان | آمونیاک-متانول | 8 | 990 |
پتروشیمی بوشهر | الیفن-متانول | 39/10 | 1650 |
جمع | 19140 |
منبع: شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و محاسبات محقق
چشمانداز بازار متانول ایران نیز نشان میدهد که ایران در افق 2020 در حدود 4/37 درصد تجارت متانول خاورمیانه و 8/65 درصد تجارت جهان را در اختیار خواهد گرفت که این درصدها در سال 2025 به 28 و 6/55 درصد کاهش مییابد.
نمودار 5-چشماندازسهم ایران در تجارت متانول خاورمیانه و جهان
منبع: شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و واحد مطالعات بازار دنیای اقتصاد