وضعیت موجود و چشم انداز بازار جهانی اتیلن و سهم ایران از این بازار

بر طبق آخرین آمارها در سال 2015 ظرفیت تولید اتیلن خاورمیانه بالغ‌بر 2/30 میلیون تن بوده که سهم ایران از این مقدار معادل 5/6 میلیون تن است. به سخن دیگر ایران با این حجم از ظرفیت تولید، بیش از 4 درصد ظرفیت تولید اتیلن دنیا و 22 درصد ظرفیت خاورمیانه را در اختیار دارد.

شرکت پتروشیمی کاویان، جم، آریاساسول و مارون از جمله بزرگ‌ترین مجتمع‌های تولید کننده اتیلن ایران هستند. آمارها نشان می‌دهد که ظرفیت تولید اتیلن فاز (1) پتروشیمی کاویان بالغ ‌بر یک میلیون تن در سال است و سه مجتمع پتروشیمی جم، مارون و آریاساسول نیز به ترتیب دارای ظرفیت تولید اتیلن به میزان 1321، 1100 و 1000 هزار تن در سال می‌باشند. البته مجتمع‌های پتروشیمی دیگری نظیر پتروشیمی شازند، تبریز و امیرکبیر نیز اتیلن تولید می کنند اما ظرفیت تولید آن‌ها بسیار پایین‌تر از 4 مجتمع اصلی تولیدکننده اتیلن در کشور است.

لازم به ذکر است که ایران در تولید اتیلن گلیکول نیز موفق عمل کرده است و هم‌اکنون 12 درصد ظرفیت تولید اتیلن گلیکول خاورمیانه را در اختیار دارد که این میزان معادل 4 درصد از ظرفیت تولید کل دنیا است. شرکت پتروشیمی فرسا شیمی از جمله مهم‌ترین شرکت‌های تولید کننده اتیلن گلیکول در ایران است و ظرفیت تولید آن در حدود 450 هزار تن در سال است.

صادرات اتیلن گلیکول

صادرات اتیلن گلیکول در سال 1388 به شدت رو به افزایش نهاد و در سال 1391 به اوج خود رسید. سپس، از سال 1391 صادرات این محصول به تدریج رو به کاهش گذاشت و در سال 1393 به شدت کاهش یافت. چین و هند بیشترین تقاضای اتیلن گلیکول را به خود اختصاص داده‌اند. این دو کشور در سال 1393 در مجموع 94 درصد از ارزش صادراتی اتیلن گلیکول ایران را تشکیل می‌دادند. کشورهای ترکیه، پاکستان و امارات نیز 6 درصد باقی‌مانده ارزش صادراتی ایران را تشکیل می‌دادند. بلژیک از کشورهای اروپایی بود که پیش از سال 1390 بخشی از نیاز خود به این محصول را از طریق ایران تأمین می‌کرد که با تشدید تحریم‌های هسته‌ای واردات خود از ایران را قطع کرد. در جدول 1 ارزش صادرات اتیلن گلیکول ایران به برخی کشورهای منتخب نشان داده شده است.

ایران هشتمین صادرکننده اتیلن گلیکول به چین است و بعد از کشورهای عربستان سعودی، تایوان، کانادا، کره جنوبی، کویت، سنگاپور و امارات بیشترین صادرات اتیلن گلیکول را به چین دارد. در سال‌های پیش، سهم ایران از بازار چین در این محصول بیشتر نیز بوده است. این سهم در سال 2011 به 4/4 درصد کل بازار وارداتی اتیلن گلیکول چین نیز رسید، اما سپس کاهش یافت و تا سال 2013 به 2/3 درصد تنزل یافت. نمودار 1 سهم ارزش صادرات ایران به بازار چین را نشان می‌دهد.

 در بازار هند نیز ایران پس از عربستان، کویت و سنگاپور چهارمین کشور صادرکننده اتیلن گلیکول به این کشور است. 80 درصد از این ماده مورد نیاز هند را دو کشور عربستان و کویت تأمین می‌کنند و تنها تأمین حدود 6 درصد از آن به عهده ایران است. صادرات این محصول ایران به هند در سال 2011 تقریباً متوقف شده بود اما از سال 2012 دوباره از سر گرفته شد. نمودار 2سهم ایران و سایر کشورها را از بازار اتیلن گلیکول هند نشان می‌دهد.

بخش کمی از اتیلن گلیکول ایران نیز به بلژیک و ترکیه صادر شود. ایران حدود 4 درصد از بازار اتیلن گلیکول ترکیه را تأمین می‌کند و پس از کشورهای عربستان، کویت، آمریکا، اسپانیا و بلژیک در سال 2014 در رتبه ششم برترین صادرکنندگان این محصول به ترکیه قرار داشته است. صادرات این محصول در سال‌های 2012 و 2013 به 12 درصد کل بازار وارداتی ترکیه از این کالا نیز رسیده بود اما در سال 2014 با کاهش نسبتاً شدید مواجه شده و به 4 درصد افت کرد.

 ایران در سال 2009 رقمی در حدود 8/9 میلیون دلار از این محصول را نیز به بلژیک صادر می‌کرد و 9/4 درصد از بازار واردات این کشور را در اختیار داشت. اما با وضع تحریم‌ها، این نسبت کاهش چشمگیری یافته و در سال 2010 حدود 73/0 بازار وارداتی اتیلن گلیکول بلژیک از طریق ایران تأمین ‌شد. از سال 2011 به بعد نیز این بازار از دسترس ایران خارج شد.

چشم‌انداز ظرفیت تولید و سهم تجارت اتیلن ایران تا سال 20250

ایران هم‌اکنون هفت طرح در دست اجرای اتیلن دارد که انتظار می‌رود تا سال 2025 با بهره‌برداری از این طرح‌ها نزدیک به 6 میلیون و 200 هزار تن به ظرفیت تولید اتیلن کشور افزوده شود. در صورت تحقق این مهم، ایران در حدود 32 درصد از ظرفیت تولید اتیلن خاورمیانه و 7 درصد از کل ظرفیت تولید اتیلن دنیا را خواهد داشت. جدول 2 طرح‌های در دست اجرای اتیلن کشور را نشان می‌دهد و نمودار 3 چشم‌انداز سهم ایران در تجارت اتیلن گلیکول در خاورمیانه و جهان را تا سال 2025 ترسیم می‌کند.

همانطور که در جدول 2 مشاهده می‌شود مجموع ظرفیت اتیلن در دست اجرا حدود 6200 تن است که رقم تقریبا قابل توجهی است. این در حالی است که انتظار می‌رود تا سال 2020 سهم ایران در تجارت اتیلن گلیکول در خاورمیانه حدود 4 برابر و در جهان بیش از دو برابر افزایش یابد. همچنین انتظار می‌رود که افزایش این سهم تا سال 2025 نیز ادامه یابد.