به گزارش خبرنگار نیپنا، بورس کالای ایران باتوجه به زیرساخت های موجود در حالی روند افزایش معامله ها را تجربه می کند که صنایع مختلف درحال پیوستن به بورس کالاهستند و در حالی که دولت درحال برنامه ریزی برای خروج از رکود اقتصادی است اقبال به معامله در بورس کالا در حال افزایش است. اکنون نیز با توجه به فضای مثبت ایجاد شده در کشور، بورس کالای ایران آمادگی دارد با توجه به قابلیت های مطلوب ایجاد شده، در دوران پساتحریم نقش بیشتری در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند و در این مسیر مدیران بورس کالا اعلام کرده اند که همه زیرساخت ها برای دوران پساتحریم آماده شده است و این بورس می خواهد در اقتصاد ایران بیش از گذشته نقش آفرین باشد.
محصولات مختلف پتروشیمی و نیز فرآورده‌های نفتی افزون بر دیگر کالاهای صنعتی و کشاورزی در بورس کالا اکنون در حال معامله هستند و رینگ صادراتی این بورس می‌تواند همزمان با پایان تحریم ها در زمینه صادرات بیش از پیش فعال باشد.
کارشناسان بورس بر این اعتقاد هستند که با عزم جدی دولت تدبیر و امید بدون شک بورس کالا هرچه بیشتر نقش کامل خود را در تخصیص بهینه منابع و افزایش هر چه بیشتر قدرت رقابت بنگاه های اقتصادی ایفا خواهد کرد و نتایج آن سبب بهبود شرایط کلان اقتصاد کشور خواهد شد.
گفتنی است که سازوکارهای بورس کالای ایران مطابق با بالاترین استانداردهای بین‌المللی تدوین شده است و برهمین اساس کشورهای مختلف آمادگی خود را برای همکاری با بورس کالا اعلام کرده‌اند و ظرفیته ای موجود در این بورس را عاملی برای گسترش همکاریهای آتی می‌دانند و در این راستا حضور فعال صنعت پتروشیمی ایران در این بورس به عنوان صنعتی پویا می تواند بورس کالا را در مسیر جهانی شدن کمک کند.
بورس کالا میزبان مطمئن کالاهای مختلف
نیاز به ایجاد بازاری متشکل و سازمان یافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستیابی به اثرات مثبت این مهم در اقتصاد تولید و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم را برای تاسیس وراه اندازی بورس های کالایی در ایران فراهم کند و در این مسیر با تصویب بند (ج) ماده (٩٥)قانون برنامه سوم و بند (الف) قانون برنامه چهارم، شورای عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورسهای کالایی درایران شد.
در پی این امر، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریورماه سال٨٢ به عنوان نخستین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پس از آن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریور ماه سال ٨٣ شروع به فعالیت کرد.
با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب ١٣٨٤/٩/٢٤ و طبق ماده ٥٧ این قانون و تبصره آن که مقرر داشته " اموال و داراییهای سازمان کارگزاران بورسهای موجود اعم از منقول و غیرمنقول، وجوه نقد، سپرده های بانکی و اوراق بهادار، حقوق و تعهدات و دیگر داراییها پس از کسر بدهیها و همچنین وجوه ذخیره گسترش " بورس" در کمیته ای مرکب از رئیس " سازمان" نماینده منتخب کارگزاران " بورس" مربوط و نماینده " شورا" احصا و حسب ضرورت و نیاز میان شرکت سهامی " بورس" مربوط و " سازمان" به ترتیب به عنوان سرمایه و منابع مالی در اختیار تسهیم می شود. تصمیمات این کمیته پس از تصویب وزیر امور اقتصاد و دارایی لازم الاجراست.
هم اکنون بورس کالای ایران با تجربه ای بیش از ١٠ سال ، به داد و ستد انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده های نفت و پتروشیمی و کشاورزی در قالب معاملات نقد، نسیه ، سلف ، سلف استاندارد و معاملات ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای آتی مشغول است.
انواع قراردادهای قابل معامله در بورس کالا
همه داد و ستد ها در بورس کالا در قالب قراردادهای استاندارد شده انجام می گیرد و به طور کلی ٥ نوع قرارداد برای داد و ستد هر کالا وجود دارد:
١-قرارداد نقدی
قراردادی است که براساس آن، پرداخت قیمت کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله و براساس دستورعمل تسویه و پایاپای انجام می‌شود.
٢- قرارداد سلف
قراردادی است که براساس آن، کالا با قیمت معین در زمانی مشخص در آینده تحویل شده و قیمت آن در هنگام معامله و براساس دستورعمل تسویه و پایاپای پرداخت می شود.
٣- قرارداد نسیه
قراردادی است که براساس آن، کالا در هنگام معامله تحویل و قیمت آن در تاریخ سررسید و براساس دستورعمل تسویه و پایاپای پرداخت می شود.
٤- قرارداد آتی
قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از خودداری دو طرف از انجام قرارداد، دو طرف به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از دو طرف را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند.
٥- قرارداد سلف استاندارد
قراردادی است که براساس آن عرضه‌کننده مقدار معینی از دارایی پایه را مطابق مشخصات قرارداد سلف استاندارد در ازای قیمت نقد به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند. خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را طی قرارداد سلف موازی استاندارد موضوع مواد ٢ و ٣ دستورعمل اجرایی معاملات سلف استاندارد، به فروش رساند. قرارداد مذکور نیز در این دستورعمل به اختصار قرارداد سلف استاندارد نامیده می‌شود.
کارگزاران بورس کالا امین خریداران و فروشندگان
علیرضا فهیمی، کارشناس بورس با تاکید بر اهمیت بورس کالای ایران در روند توسعه اقتصادی کشور اعتقاد دارد که امروز با توجه به اطمینان خریداران و فروشندگان از کارکرد مطمئن خریداران و فروشندگان در رینگهای مختلف بورس کالای ایران می توان گفت که این بورس با وجود نظارت های موجود بورسی کاملا شفاف است.
وی افزود: بازارهای مالی به دو دسته بازارهای پولی و بازار سرمایه تقسیم می شوند و در این میان کشورهای توسعه یافته اقتصادشان مبتنی بر بازار سرمایه است و شفافیت بر مبنای عرضه و تقاضا شکل گرفته است و بورس کالا حامی خریداران و فروشندگان به شمار می رود.
فهیمی با بیان این که بورس های اوراق بهادار، کالا، انرژی و فرابورس به عنوان ٤ بورس در کشورمان فعال هستند گفت: یکی از کارکردهای بازار سرمایه شفافیت آن است که بورس کالا به عنوان یکی از بورسهای کشور، نقشی پررنگ در مبادلات کالاهای مختلف با محوریت نظام قیمتگذاری شفاف دارد.
فهیمی ادامه داد: به دلیل وجود شفافیت در معامله ها فروشندگان و خریداران با اطمینان اقدام به معامله می کنند و بورس کالای ایران بهترین مکان برای معامله محصولات متنوع نفتی و پتروشیمی است.
وی افزود: معامله‌های حاشیه بازار اگر با حاشیه سود پایین انجام شودخللی دربازارایجادنکرده و چالش آفرین نیست، اما اگر واسطه هابخواهند با ایجادرانت و برهم زدن نظم بازار اقدام به فعالیت کنند بازار از حال تعادل خارج می‌شود هر چند که بازار آرام است.
کارشناس بازار سرمایه افزود: بر اساس آمارهای موجود بیش از ٩٥ درصد قراردادهای سلف در بورس کالا در موعد مقرر تحویل خریداران شده است
افزون بر این کارشناس بازارسرمایه تمام کارشناسان براین اعتقاد دارندکه بورس کالای ایران به منظور نقش‌آفرینی در بازار سرمایه و در جهت تحقق سند چشم‌انداز، با تکیه بر نظام سازمانی کارآمد، بهره‌گیری از فناوری ها و ابزارهای نوین مالی و متنوع و مدیریت ریسک به دنبال افزایش تنوع در کالاها و بازارها و شفاف‌سازی و تسهیل فرآیندهاست.
در این میان باید درمورد کارکردهای بورس کالا در اقتصاد ملی از جمله کشف نرخ، مدیریت ریسک نوسانات قیمت، ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری، تسهیل تجارت فیزیکی و تامین مالی گفت که اقدامات و فعالیت های انجام گرفته در بورس کالا به بهبود فضای کسب و کار، گسترش بازارهای مالی و هدایت بانک ها به سمت منابع تولید و همچنین گسترش صادرات و ارتقای ظرفیت های مالیاتی و نظام گمرکی می‌انجامد که از جمله اهداف اقتصادی مرتبط به شمار می‌رود.
نکته ای که لازم است به آن توجه شود نحوه حضور شرکت ها و صنایع مختلف در تغییر نظام سنتی معامله های بزرگ در اقتصاد کشور است که راهبرد نوین آن حضور در بورس های کالایی است که اکنون کشورمان نیز از آن بهره مند است.
نیپنا، با هدف آشنایی مختصر با نحوه نوین معامله ها و راهکارهای موجود در مسیر شفاف شدن بازار به طور خلاصه به بررسی روشهای حضوردربورس کالا پرداخته است که در پی می آید.
نحوه پذیرش مشتریان در بورس کالای ایران
به منظور بررسی تقاضای مشتریان برای دریافت کد معاملاتی خاص کالا و خاص گروه کالایی کمیته ای تحت عنوان کمیته پذیرش مشتری دربورس تشکیل می شودکه دارای ٥ نفر عضو و یک دبیر است.
اعضای کمیته و دبیر آن توسط مدیرعامل بورس منصوب می شوند. ضمن آن که دبیرکمیته همزمان مسوول پذیرش مشتریان نیز هست و همه متقاضیان معاملات در بورس باید از طریق کارگزار به مسئول پذیرش مشتری معرفی شوند و کارگزاران موظفند فرم تقاضای شناسایی مشتری را جهت درخواست کد معاملاتی همراه با مدارک شناسایی مشتری به مسئول پذیرش مشتری ارائه دهند.
نحوه صدور کدهای معاملاتی در بورس کالای ایران
٥-١. کد معاملاتی عام توسط مسئول پذیرش و کد معاملاتی خاص گروه کالا توسط کمیته صادر می شود.
٥-٢. صدور کد معاملاتی عام
مسئول پذیرش موظف است حداکثر ظرف سه روز کاری پس از ارائه مدارک کامل مشتری توسط کارگزاری، نسبت به صدور کد معاملاتی عام برای مشتری اقدام کند یا این که کفایت نداشتن مدارک ارائه شده را به کارگزار اعلام کند.
٥-٣. صدور کد معاملاتی خاص کالا و خاص گروه کالا
الف: جهت صدور کد معاملاتی خاص کالا و خاص گروه کالا، متقاضی باید مدارک و مستندات خود را به کمیته پذیرش مشتریان ارائه کند.
ب: مشتریانی که واجد شرائط خرید بیش از یک کالاهستند اعم از این که در یک گروه کالایی یا در گروههای کالایی متفاوت قرار داشته باشند، باید فرآیند اخذ کد معاملاتی را به طور جداگانه طی کنند . بدیهی است به هر مشتری صرفا یک کد معاملاتی اختصاص می یابد.
ج: دبیر کمیته موظف است در نهایت ظرف مدت ده روز کاری پس از ارائه مدارک مشتری توسط کارگزاری ، گزارش کارشناسی خود حاوی اظهار نظر در خصوص احراز یا احرازنشدن شرائط اعطای کد معاملاتی خاص کالا و یا خاص گروه کالا را به انضمام مستندات مربوط به کمیته ارسال کند.
د: کمیته موظف است حداکثر ظرف ٥ روز کاری پس از دریافت گزارش و مستندات مربوط نظر کتبی خود را با ذکر دلایل مبنی بر اعطای کد معاملاتی خاص کالا و یا گروه کالا به متقاضی اعلام کند و در صورت رد درخواست، متقاضی می تواند مراتب اعتراض خود را حداکثر ظرف مدت ١٠ روز از تاریخ ابلاغ تصمیم کمیته به وی به بورس اعلام کند.
شرایط پذیرش کالا در بازار فیزیکی بورس کالای ایران
درخواست پذیرش کالا، به همراه مدارک و مستندات موضوع مادۀ ٨ دستورعمل پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس کالای ایران بایدتوسط مشاورپذیرش(مشاور پذیرش از میان شرکتهای کارگزاری دارای مجوز کارگزار معرف و شرکتهای تامین سرمایه انتخاب می‌شود) به بورس ارائه شده و پس از احراز کامل بودن مدارک در بورس ثبت شوند.
برای پذیرش هر کالا باید حداقل شرایط زیر احراز شود:
متقاضی باید سابقه فعالیت قابل اتکا در بازار کالای مورد پذیرش داشته باشد و همچنین چشم‌انداز روشنی از تداوم فعالیت متقاضی وجود داشته باشد
میزان عرضه کالا توسط متقاضی به گونه‌ای باشد که امکان کشف عادلانه قیمت را در بورس فراهم آورد.
کالا نباید مشمول محدودیتهایی از جمله محدودیت قیمتگذاری قانونی و انحصار در عرضه یا تقاضا باشد که مانع از کشف عادلانه قیمت کالا شود.
لازم به ذکر است: هیئت پذیرش در زمان پذیرش هر کالا، حداقل عرضه سالانه و حداقل درصد عرضه در بورس از کل تولید سالانه برای تولیدکنندگان و از کل واردات سالانه برای وارد کنندگان را مشخص می‌کند و تغییرحداقل‌های مذکور به پیشنهاد بورس و تایید هیئت پذیرش امکان پذیر است.
ضمن آن که عرضه کننده کالا در بورس، موظف است مقررات مربوط از جمله الزامات دستورعمل پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس کالای ایران و ضوابط مربوط در خصوص افشای اطلاعات عرضه کالا را رعایت کند.
بررسی درخواست پذیرش کالا
بورس حداکثر ظرف ٣٠ روز پس از تاریخ ثبت درخواست، گزارش کارشناسی خود را درخصوص شرائط پذیرش به انضمام مستندات مربوط به هیئت پذیرش ارسال می کند وچارچوب گزارش کارشناسی مزبور، به پیشنهاد بورس و تصویب هیئت پذیرش تعیین می‌شود.
گفتنی است: هیئت پذیرش حداکثر ظرف ٣٠ روز پس از دریافت گزارش و مستندات مربوط از بورس، نظر کتبی خود را با ذکر دلایل مبنی بر تایید یا رد پذیرش کالا، از طریق بورس به متقاضی اعلام می‌کند. در صورت رد درخواست، متقاضی می‌تواند مراتب اعتراض خود را حداکثر ظرف مدت ١٠ روز پس از ابلاغ تصمیم هیئت پذیرش، به دبیرخانۀ سازمان اعلام کند. رای هیئت مدیرۀ سازمان در خصوص بررسی دوباره موضوع یا تایید نظر هیئت پذیرش، برای متقاضی، هیئت پذیرش و بورس لازم الاجراست.
بر این اساس، در صورتی که هیئت مدیرۀ سازمان اعتراض متقاضی را موجه تشخیص دهد، درخواست متقاضی باید در نخستین جلسه هیئت پذیرش دوباره طرح شود.
همچنین در صورتی که درخواست متقاضی رد شود و به آن اعتراض نکند یا پس از اجرای رای تجدید‌نظر هیئت مدیرۀ سازمان در هیئت پذیرش رد شود، طرح دوباره درخواست متقاضی در هیئت پذیرش دست کم پس از شش ماه و انجام دوباره همۀ مراحل و پرداخت حق پذیرش، امکان‌پذیر خواهد بود.
باید به این نکته توجه داشت که درج نام کالای پذیرفته شده در فهرست نرخهای بورس، منوط به کسب همه موارد تعیین شده توسط هیئت پذیرش است.
ضمن آن که در صورت عرضه نشدن کالای یک عرضه کننده در بورس ظرف مدت ٦ ماه از درج آن در فهرست نرخهای بورس، پذیرش آن در بورس لغو شده و پذیرش دوباره آن منوط به طی فرایند پذیرش خواهد بود.
افزایش حضور صنعت پتروشیمی در بورس کالا
اکنون با توجه این که کشورمان در مسیر توسعه اقتصادی قرار گرفته است باید گفت که کارکرد بورس کالا در رونق اقتصادی کشور و معامله های شفاف می تواند در مسیر خروج از رکود و نیز وجود برخی رانت ها جلوگیری کند و همگام با روند رو به رشد توسعه اقتصادی کشور بازارهای مختلف به سوی شفاف شدن گام بردارند.
اعتماد دولت یازدهم به ساز و کار شفاف بورس کالا در مصوبه های ابلاغ شده از سوی دولت آشکار است و بورس کالا با فرهنگسازی توانست ابعاد تاثیرگذار فعالیت این بورس را برای نهادهای تصمیم گیر و تصمیم ساز کشور آشکار کند.
یکی از مهمترین بخش های پیشران اقتصاد ایران، بخش انرژی شامل نفت، گاز، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی است. بخش انرژی اقتصاد ایران افزون برآن که نقش موثری در برطرف کردن محدودیت های ارزی و ریالی ایفا می‌کند، از نرخ های بالا و سریعی در بازگشت سرمایه برخوردار است.
با توجه به جایگاه بورس کالا به عنوان قطب مبادلات محصولات پتروشیمی و افزایش سودآوری فروش و همچنین شفافیت بسیار بالای این شیوه معاملاتی در کنار تمایل دولت به تقویت واحدهای پایین‌دستی توجه هر چه بیشتر و بهتر به این بازار رسمی بیش از پیش از سوی تحلیلگران توصیه می‌شود.
اکنون بیشتر کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند که بورس کالای ایران در مسیر رشد و تعالی خود قرار دارد و براساس سند جامع استراتژیک، آینده و جایگاه مناسبی برای آن در اقتصاد ملی قابل تصور است