در سال 2010، تخمین زده شده بود که ارزش کل بازار جهانی مواد شیمیایی رقمی بالغ بر 3/3 تریلیون دلار آمریکا باشد، که از این رقم، صنعت تولید محصولات پتروشیمی با 40 درصد بزرگترین سهم بازار را به خود اختصاص داده بود. نمودار 1 سهم هر یک از زیربخش های صنعت تولید مواد شیمیایی در جهان را نشان می دهد.
نمودار 1- صنعت تولید مواد شیمیایی جهان
تا سال 1990 بخش مهمی از رشد صنعت پتروشیمی جهان وابسته به رشد این صنعت در کشورهای غربی بود، اما از این سال به بعد، سهم بازارهای آسیا و خاورمیانه در رشد جهانی این صنعت به طور قابل توجهی افزایش یافت. روند رشد این بازارها از سال 2000 به بعد سرعت بیشتری گرفت، زیرا این منطقه نوظهور یکی از عوامل تعیین کننده رشد بازار جهانی پتروشیمی محسوب می شد. با وجود بازارهایی مانند بازارهای چین و هند که پتانسیل مصرفی بسیار بالا و دسترسی به خوراک ارزان قیمت خاور میانه دارند، بخش عمده ای از فعالیت های صنعت پتروشیمی در حال انتقال به این کشورهاست.
جدول 1- رشد تقاضای جهانی
منبع: CMAI
همان گونه که می دانیم، نوسان قیمت پلیمرها در صنعت پتروشیمی کاملا متداول است. این صنعت همواره با دوره های رونق و رکود 8-6 ساله مواجه بوده است. دلیل اصلی این نوسانات این است که معمولا در دوره رونق برنامه ریزی برای افزایش ظرفیت صورت می گیرد و پس از یک مدتی نرخ بازدهی آن کاهش می یابد، علاوه بر این رخدادهای سیاسی و اقتصادی نیز بر قیمت پلیمرها تاثیر می گذارد. نوسانات صنعت پتروشیمی جهانی در نمودار 2 نشان داده شده است.
نمودار 2- نوسانات صنعت پتروشیمی جهانی در یک دوره 25 ساله
منبع: CMAI
تعرفه های وارداتی
نرخ تعرفه وارداتی می تواند تاثیر بسزایی در صنعت پتروشیمی یک کشور داشته باشد. تعیین نرخ بهینه این تعرفه ها می تواند سرنوشت صنعت پتروشیمی و اقتصاد یک کشور را تحت تاثیر قرار دهد. مثلا در کشور هند تعرفه وارداتی نفتا 5 درصد تعیین شده است و این امر باعث شده است که بین واردات مواد خامی مانند نفتا و محصولات نهایی مانند پلیمرها، هیچ تفاوتی وجود نداشته باشد و این موضوع موجب شده است که تولید پلیمرهای مختلف از نفتا صرفه اقتصادی نداشته باشد. در جدول 2 تعرفه وارداتی برخی از محصولات در برخی از کشورها با هم مقایسه شده است.
جدول 2- مقایسه تعرفه وارداتی برخی از محصولات پتروشیمی در برخی از کشورها در سال 2011 (ارقام به درصد)
سناریوهای جهانی اتیلن و پروپیلن
با توجه به اینکه اتیلن و پروپیلن دو محصول پایه در صنعت پتروشیمی محسوب می شوند، معمولا وضعیت تقاضای این دو محصول وضعیت تقاضای بازار را مشخص می کند.
بر اساس گزارش CMAIظرفیت تولید جهانی اتیلن حدود 147 میلیون متر مکعب و کل تقاضای جهانی آن حدود 120 میلیون متر مکعب بوده است. همان طور که انتظار می رفت این ظرفیت در سال 2015 به حدود 165 میلیون متر مکعب افزایش یافت در حالی که میزان تقاضا با رشدی کمتر به رقم 151 میلیون متر مکعب رسید.
نمودار 3- افزایش ظرفیت تولید انواع پلیمرها
منبع: CMAI
ابر رونق:نرخ عملیاتی اتیلن جهانی معیار مناسبی برای تشخیص میزان سودآوری این صنعت در سطح جهانی است. از سال 2010 به بعد نرخ افزایش ظرفیت تولید کمتر از نرخ رشد تقاضا برای آن بوده است. این امر باعث شده است که نرخ عملیاتی این محصول افزایش یافته و صنعت جهانی پتروشیمی وارد دوره ابر رونق شود.
پروپیلن:ظرفیت تولید جهانی تولید پروپیلن نیز در سال 2010 حدود 94 میلیون متر مکعب و میزان تقاضای آن 75 میلیون متر مکعب بود. این ارقام نیز همان طور که انتظار می رفت در سال 2015 به ترتیب به 112 میلیون متر مکعب و 94 میلیون متر مکعب رسید.
نمودار 4- تغییر ظرفیت تولید و تقاضای اتیلن
منبع: CMAI
نمودار 5- تغییر ظرفیت تولید و تقاضای اتیلن
منبع: CMAI
اتیلن: اتیلن به عنوان یکی از محصولات اصلی صنعت پتروشیمی از روش های مختلف و با استفاده از خوراک های مختلف تولید می شود. برخی از این خوراک ها عبارتند از نفتا، گاز طبیعی (اتان)، پروپان، بوتان و غیره. اگرچه، نفتا و اتان دو خوراکی هستند که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند و سهم آنها از تولید جهانی اتیلن به 82 درصد می رسد. در حال حاضر تقریبا 50 درصد از اتیلن جهانی با استفاده از کراکینگ نفتا صورت می گیرد و حدود یک سوم آن با استفاده از اتان تولید می شود.
نمودار 6- سهم خوراک های مختلف در تولید جهانی اتیلن
بیش از 60 درصد تولید جهانی اتیلن برای تولید پلی اتیلن، 13 درصد از آن برای تولید اکید اتیلن و 11 درصد برای تولید اتیلن دی کلراید مورد استفاده قرار می گیرد و بقیه آن نیز برای تولید دامنه وسیعی از محصولات پتروشیمی مصرف می شود.
نمودار 7- تقاضای جهانی اتیلن برای مصرف نهایی
هزینه تولید اتیلن در مناطق مخالف بسیار متفاوت است و به قیمت خوراک، هزینه های تبدیل، فناوری مورد استفاده، مکان کراکر و عوامل دیگر بستگی دارد. در نمودار 8 ظرفیت تولید تجمعیکراکرها در مقابل هزینه تولید ترسیم شده است. اتان تولید شده از کراکرهای موجود در خاورمیانه و آمریکای شمالی کمترین هزینه را در این منحنی هزینه به خود اختصاص داده است و نفتای تولید شده از کراکرهای موجود در آسیا و اروپای غربی بیشترین هزینه در این منحنی دارند.
نمودار 8- هزینه تولید جهانی اتیلن به تفکیک مناطق مختلف
منبع: CMAI
پلیمرها
در طول دهه 1930 خاستگاه صنعت پلیمر در غرب بود اما کاربردهای بیشتر مواد تولید که منجبر به تجاری سازی آنها شد در دهه 1950 اتفاق افتاد و دلیل آن این بود که در بخش های مختلف این صنعت مواد اولیه سنتی مانند انواع فلزات و چوب جایگزین پلیمرها شدند. نمودار 9 برخی از این تغییر و تحولات در دنیای ترموپلاستیک ها را نشان می‌دهد.
یکی از منافع متعدد پلیمرها در مقایسه با مواد اولیه سنتی مانند فلزات، کاغذ و چوب این است که ارزش افزوده بالایی ایجاد می کنند و در ضمن تنوع کاربردهای آنها در بخش های مختلف می توانند با این معیار اندازه گیری شوند که حتی سالها پس از تولد این صنعت، نرخ رشد این صنعت از نرخ رشد تولید ناخالص داخلی بیشتر بوده است. به عنوان مثال بین سالهای 1980 و 2010، تقاضای جهانی پلیمر مانند تقاضای انواع پلاستیک تقریبا 5 برابر شده است و از 36 میلیون متر مکعب در سال 1980 به 169 میلیون متر مکعب در سال 2010 رسیده است.
نمودار 9- تحولات دنیای ترموپلاستیک ها
نمودار 10- تقاضای جهانی پلیمرها
منبع: CMAI