صنعت تولید مواد شیمیایی آمریکا در سال 2015 با چالش های فراوانی مواجه شده بود. افزایش ارزش دلار باعث کاهش صادرات شده بود؛ و شرکای تجاری مهم آمریکا یعنی برزیل، ژاپن و روسیه با رکود اقتصادی دست و پنجه نرم می کردند در حالیکه رشد اقتصادی چین نیز به شدت کاهش یافته بود. با این وجود، بر اساس گزارش انجمن تولیدکنندگان مواد شیمیایی آمریکا[1](ACC)، به لطف افزایش میزان تقاضا میزان تولید مواد شیمیایی در آمریکا به میزان 8/3 درصد افزایش یافت.
بر اساس گزارش ACC میزان تولید مواد شیمیایی در سال 2016 به روند صعودی خود ادامه داد و به میزان 1/3 درصد رشد کرد. تی. کوین. سوئیفت[2]، اقتصاددان ارشد ACC، می گوید: «مخارج مصرفی در سال 2016 با افزایش مناسبی مواجه بوده است زیرا بهبود وضعیت بازار کار و افزایش اطمینان مصرف کنندگان باعث رشد درآمد آنها شده است.»
وی ادامه می دهد، این روند بهبود از رکود اقتصادی سال 2008 باعث افزایش تقاضا برای اتومبیل، مواد شیمیایی ساختمانی و تجهیزات تجاری شده است. همچنین با افزایش دسترسی مردم به تسهیلات ارزان قیمت، تقاضا برای انواع خودروهای سبک انیز افزایش یافته است. بنابراین، مواد شیمیایی پایه، لاستیک مصنوعی و مواد شیمیایی تخصصی، در صدر فهرست محصولات پرفروش قرار می گیرند. ارزش مواد شیمیایی در کارخانه های تولید خودروهای سبک در آمریکا و کانادا به 3.490 دلار آمریکا رسیده است. نمودار 1 میزان تولید مواد شیمیایی پیشران را در آمریکا نشان می دهد.
سوئیفت در ادامه پیشنهاد می کند، ممکن است شرکت های تولیدکننده مواد شیمیایی با کاهش قیمت برخی از محصولات مواجه شوند، «اما حتی با وجود پایین بودن قیمت نفت، صنعت تولید مواد شیمیایی ایالات متحده آمریکا هنوز هم جایگاه رقابتی قابل قبولی خواهد داشت، زیرا هزینه خوراک یعنی گاز طبیعی نیز به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.» قیمت پایین محصولات کشاورزی نیز مانند نفت و گاز تقاضا برای محصولات شیمیایی کشاورزی را کاهش داده است، اما ACC پیش بینی می کند که با افزایش قیمت محصولات کشاورزی در سال جاری این بخش از تقاضا نیز جان بگیرد.
اگرچه در سال 2016، عوامل موثر اقتصادی بر صنعت تولید مواد شیمیایی فرق چندانی با عوامل سال 2015 نخواهند داشت، اما این صنعت در سال 2016 وضعیت مطمئن تری خواهد داشت. ادغام دو شرکت تولید مواد شیمیایی داو کمیکال و دوپونت، که زمانی بسیار بعید به نظر می رسید[1]، سرانجام به حقیقت پیوست و کسب و کارهای فعال در صنعت مواد شیمیایی –مخصوصا مواد شیمیایی کشاورزی- باید مراقب قوانین آنتی تراست در آمریکا باشند.
اروپا: خوراک ارزان ناکامی بازارها را جبران خواهد کرد
شرکت های تولیدکننده مواد شیمیایی در اروپا در سال 2016، قیمت های ارزان نفت خام به دادشان رسید تا قیمت کمتری برای مهم ترین خوراک مورد استفاده خود که از نفت به دست می آید، یعنی نفتا، بپردازند. اما آنچه در این سال به نفع شرکت های اروپایی نبود، کاهش رشد اقتصادی چین بود که شرکت های بزرگ اروپایی، از جمله دی. اس. ام، لانکسس و بی. ای. اس. اف. را تحت تاثیر قرار داد زیرا این شرکت ها در حال حاضر بخش عمده ای از درآمد خود را از محل فروش محصولات شیمیایی به چین به دست می آورند. جدول 1 اطلاعات مفیدی را در مورد رشد تولید ناخالص دولتی، رشد تولید، تولید مواد شیمیایی و محصولات دارویی در اروپا ارائه می دهد.
به دلیل شرایط نه چندان باثبات اقتصاد کلان، انجمن صنعت مواد شیمیایی اروپا[1](ECIC) که بزرگترین انجمن صنعت تولید مواد شیمیایی در اروپاست، گزارش کرده است که تولید مواد شیمیایی در اروپا در سال 2016 به اندازه 0/1 درصد رشد کرده است که نسبت به رشد 5/0 درصدی سال 2015 افزایش یافته است. ECIC دلیل افزایش رشد این صنعت را افزایش تقاضا برای مواد شیمیایی در صنایع تولید مواد غذایی و نوشیدنی و نیز صنعت ساخت و ساز می داند.
اما این انجمن هشدار داده است که آینده چندان روشنی در انتظار این صنعت نیست. هوبرت ماندری[2]، مدیرکل این انجمن می گوید، «اگرچه پیش بینی ما این است که در سال 2017 نسبت به سال 2016 رشد اندکی افزایش خواهد یافت، اما انتظار نمی رود که شرایطی که باعث این میزان افزایش در رشد این بخش شده اند، مانند قیمت های پایین نفت خام و نرخ مبادله قابل قبول یورو در مقابل دلار آمریکا، برای همیشه پایدار باشند.[3]
استفانوس لی روکس[4]، رئیس بخش اقتصاد انجمن صنایع شیمیایی بریتانیا[5]، نیز رشد ملایمی را برای سال 2017 پیش بینی می کند. وی معتقد است: « در سال 2017، انتظار داریم که بسیاری از عواملی که باعث افزایش رشد در صنایع شیمیایی اروپت شدند، همچنان به قوت خود باقی بمانند.
اما ممکن است این رشد فقط در بعضی از بخش ها اتفاق بیفتد. لی روکس در این باره می گوید، «ریسکی که به دلیل کاهش رشد اقتصادی در اقتصادهای نوظهوری همچون چین و برزیل رخ داده است، ممکن است که باعث کاهش تقاضا در بخش های اصلی مصرفی مانند بخش کشاورزی و مراقبت های بهداشتی شود.»
آسیا: اوضاع صنعت تولید مواد شیمیایی در آسیا چندان بد نخواهد بود
هیچ کس نمی تواند به خوبی سانجیو گاندی[6]، مدیر شرکت بی. ای. اس. اف، که بیشترین تعداد شرکت در آسیا را دارد، بگوید که صنعت تولید مواد شیمیایی در چه وضعیتی است و به کدام سمت و سو پیش خواهد رفت. این شرکت غول پیکر تولید مواد شیمیایی مراکز تولید و تحقیق و توسعه متعددی در چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و جنوب شرقی آسیا دارد. آقای گاندی، با جایگاه مناسبی که در این صنعت دارد، معتقد است که صنعت تولید مواد شیمیایی آسیا در سال 2016 وضعیت بسیار خوبی داشته است و انتظار می رود که این وضعیت خوب در سال 2017 نیز کمابیش ادامه داشته باشد.
همه شرکت ها تقریبا در همه بخش های تجاری در دو سه سال اخیر تحت تاثیر کاهش رشد اقتصادی چین قرار گرفته اند، زیرا این کشور بزرگترین بازار آسیا را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که، در چند دهه اخیر، رشد متوسط اقتصاد چین سالانه در حدود 8 درصد بوده است –که در بعضی سال ها این رقم حتی بیشتر هم بوده است. بانک توسعه آسیا[7] پیش بینی کرده است که رشد اقتصادی چین در سال میلادی جاری نیز در همین حدود باقی بماند. جدول 2 رشد اقتصادی برخی کشورهای آسیایی را در سال های 2015 و 2016 نشان می دهد.
اما آقای گاندی معتقد است که صنعت تولید مواد شیمیایی در آسیا بدترین روزهای خود را پشت سر گذاشته است. وی در این باره می گوید: «ما شاهد بهبود وضعیت تقاضا در همه بخش ها و زیربخش ها در منطقه هستیم.» وی پیش بینی می کند که تولیدکنندگان کالاهای شیمیایی شاهد بهبودی کندتری نسبت به سایر بخش ها خواهند بود.
برای سال های متمادی تولیدکنندگان مواد شیمیایی در چین با مشکل مازاد ظرفیت مواجه بوده اند. اما گاندی معتقد است که چشم انداز آن، به خصوص در مورد تولید مواد شیمیایی تخصصی، رو به بهبود خواهد بود. به طور خاص، در حالی که رکود اقتصادی چین در سال 2015 بسیار مشهود بوده است، اما در بخش ساخت و ساز چین، نشانه هایی از زندگی دوباره رویت شده است. این موضوع می تواند تقاضا برای هزاران مواد شیمیایی مربوط به ساختمان را که توسط شرکت های شیمیایی مانند بی. ای. اس. اف تولید می شود را افزایش دهد.
چشم انداز خوش بینانه گاندی با اخباری که از اواخر سال 2015 از آسیا شنیده شده است مطابقت دارد. در ژاپن، نتایج یک نظرسنجی در مورد اطمینان مصرف کننده حاکی از افزایش سطح اطمینان مصرف کنندگان چینی از اواخر سال 2015 بوده است و از همین زمان به بعد نیز میزان سودآوری شرکت های تولیدکننده مواد شیمیایی آسیا به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
در همین حال، هند، به عنوان سومین اقتصاد بزرگ آسیا، به خروش آمده است و انتظار می رود که در سال 2017 رشد اقتصادی هند از چین پیشی بگیرد. صنایع ریلاینس، که بزرگترین تولیدکننده مواد شیمیایی در هند است، در شش ماه دوم سال 2015 به بالاترین میزان سودآوری خود در طول چند سال اخیر دست یافت.
کانادا: فروش مواد شیمیایی کاهش یافته است، اما هنوز هم سودآور است
صنعت تولید مواد شیمیایی کانادا، پس از یک سال پر نوسان، در سال 2016 با ثبات بود. میزان فروش مواد شیمیایی در کانادا در سال 2016 نیز مانند سال 2015 کاهش یافت. میزان فروش این صنعت، بر اساس گزارش انجمن صنعت مواد شیمیایی کاناد[1] (CIAC)، حدود 2 درصد کاهش داشته است اما نسبت به کاهش بسیار زیاد سال 2015 وضعیت بسیار بهتر بوده است. نمودار 2 میزان فروش مواد شیمیایی در کانادا را از سال 2006 تا سال 2016 به تصویر می کشد.
خاورمیانه: روزهای بهتر و ظرفیت انبوه تولید مواد شیمیایی
انتظار می رود که با توجه به تعداد بسیار زیاد پروژه های مربوط به صنایع تولید مواد شیمیایی در خاورمیانه، این صنعت در سال 2017 با رونق نسبی مواجه شود. جدول 3 اطلاعاتی را در مورد پروژه های در دست انجام در این منطقه نشان می دهد.
حدود 70 درصد از صنعت پتروشیمی خاورمیانه از گاز طبیعی به عنوان خوراک استفاده می کند. این بدان مفهوم است که کاهش قیمت نفت و افزایش قیمت گاز طبیعی صنعت تولید مواد شیمیایی را در این منطقه به طور منفی تحت تاثیر قرار می دهد.
به رغم چالش های موجود در مورد مواد اولیه و خوراک هنوز هم شرکت های پتروشیمی خاورمیانه به تعهدات خود در مورد راه اندازی و بهره برداری از چندین مجتمع پتروشیمی در سال 2016 پایبند بوده اند. اما به دلیل اینکه این کشورها در حال از دست دادن مزیت خود در خوراک ارزان قیمت هستند، تصمیم گرفته اند که خطوط تولیدی خود را توسعه دهند تا بدین وسیله بتوانند با تولید محصولاتی که به خوراک های دیگر نیاز دارند، حاشیه سودآوری خود را تضمین نمایند.
بزرگترین مثال چنین متنوع سازی –و البته بزرگترین مجتمع تولید مواد شیمیایی دنیا که قرار است فقط در یک فاز ساخته شود- صدارا است. این پروژه عظیم 20 میلیارد دلاری قرار است در جبیل در عربستان سعودی و توسط شرکت های آرامکو سعودی و داو کمیکال ساخته شود. 26 کارخانه از پروژه صدارا که در مجموع سالانه 2.7 میلیون تن محصول تولید خواهند کرد، که این محصولات شامل اتیلن، الاستومرها و پلی اول ها هستند، قرار بود در سال 2016 آغاز به کار کنند.
صدارا اولین مجتمع در عربستان سعودی خواهد بود که از نفتا به عنوان خوراک استفاده خواهد کرد و به این ترتیب از ریسک ناشی از افزایش قیمت گاز در امان خواهد ماند. وارن دابلیو وایلدر[1]، معاون تولید محصولات شیمیایی در شرکت آرامکو سعودی، می گوید: «ما منابع هیدروکربنی سرشاری در اختیار داریم؛ ما سرمایه نیز به اندازه کافی داریم، در ضمن دانش فنی لازم برای انجام کار را نیز داریم. الان تنها مساله این است که این مهم را به انجام برسانیم.»
علاوه بر این ایران نیز در سال 2017 وضعیت بسیار خوبی در صنعت پتروشیمی خواهد داشت. با برداشته شدن تحریم ها این کشور توانست در سال 2016 میزان تولید محصولات پتروشیمی خود را به میزان 25 درصد افزایش داده و به 56 میلیون تن در سال برساند.
صنعت تولید مواد شیمیایی ایران، که دومین دارنده ذخایر گاز جهان است، در سال 2017 نیز به رشد خود ادامه خواهد داد منوط به اینکه این کشور بتواند 70 میلیارد دلار سرمایه خارجی مورد نیاز خود را برای تکمیل 67 پروژه پتروشیمی تامین نماید.
اگر این میزان سرمایه مورد نیاز ایران تامین شود، این کشور قادر خواهد بود تا تولید محصولات پتروشیمی خود را در طول 5 سال به 120 میلیون تن در سال و در طول 10 سال به بیش از 180 میلیون تن در سال برساند.
[1]Chemistry Industry Association of Canada
[1]European Chemical IndustryCouncil
[3]http://cen.acs.org/articles/93/i32/EuropeanChemicalSalesRiseSecond.html
[5]U.K.’s Chemical Industries Association
[7]Asian Development Bank
[1]http://cen.acs.org/articles/93/web/2015/12/DowDuPontLayMergerPlan.html
[1]American Chemistry Council