در قرن اخیر، در اکثر مواقع به پشتوانه خوراک داخلی ارزان و در دسترس یک بازار گسترده و خوب داخلی در این کشور شکل گرفته است. امروزه، کشف منابع عمده گاز شیل و توسعه فناوری ها به منظور استخراج به صرفه باعث پیشرفت قابل توجه این صنعت شده است. رشد صنعت پتروشیمی در آمریکای لاتین باعث شده است که راه به روی پیشرفت و توسعه بیشتر صنعت پتروشیمی آمریکا باز شود.
به طور سنتی، تولید محصولات پتروشیمی در ایالات متحده آمریکا به طور عمده بر روی اتان به عنوان خوراک اولیه متمرکز شده اند تا وقتی که قیمت گاز طبیعی به طور قابل توجهی در سال های اولیه هزاره جاری افزایش یافت. به رغم تولید جذاب تر این محصولات، افزایش استفاده از خوراک های سنگین تر باعث شده که ابالات متحده آمریکا تبدیل به یکی از تولیدکنندگان پرهزینه اتیلن در دنیا شود، که باعث شد شرکت های پتروشیمی این کشور در مقایسه با رقبای خود در سایر کشورهای جهان، به طور منفی تحت تاثیر قرار بگیرند. همچنین این مساله باعث شد شرکت های پتروشیمی این کشور از سال 2006 به استفاده از گاز شیل (اتان) به عنوان خوراک روی آورند، که باعث می شد از یک خوراک داخلی استفاده شود که در مقایسه با خوراک قبلی قیمت بسیار پایین تری داشت و احتمال داشت که هزینه آن در سال های آینده نیز کاهش بیشتری یابد.
علاوه بر این، در حال حاضر ابالات متحده آمریکا بیشترین مصرف سرانه پلی اولفین ها در کل جهان دارد؛ میزان مصرف پلی اولفین ها در این مشور در حدود 58 کیلوگرم در سال است که همین امر باعث شده است که شرکت های پتروشیمی آمریکا بازار داخلی بسیار خوب و قابل توجهی داشته باشند. اگرچه، نرخ رشد مورد انتظار بسیار بزرگتر از رشد بازارهای خارجی است. در حال حاضر توجه شرکت های پتروشیمی آمریکایی معطوف به آسیا و مخصوصا آمریکای لاتین است زیرا بازار آمریکای لاتین یک بازار در حال رشد است که در همسایگی نزدیک این کشور قرار دارد.
نمودار 1 میزان عرضه گاز طبیعی را به تفکیک نوع گاز در مناطق مختلف دنیا در سال های 1990 و 2010 را نشان می دهد و این ارقام را با ارقام پیش بینی شده برای سال 2030 مقایسه می کند.
نمودار 1- میزان عرضه گاز طبیعی به تفکیک نوع گاز در مناطق مختلف
منبع: BP Energy Outlook 2030
کشف منابع نفت و گاز در آمریکای لاتین، مخصوصا در برزیل، باعث شده است که مراحل اولیه توسعه تولید محصولات پتروشیمی در این کشور در دستور کار قرار گیرد. بر اساس گزارش انجمن برزیلی تولیدکنندگان مواد شیمیایی، سرمایه گذاری های داخلی و خارجی در صنعت تولید مواد شیمیایی این کشور در سال 2014 به رقمی حدود 26 میلیارد دلار آمریکا رسید.
جذابیت برزیل و سایر کشورهای آمریکای لاتین به دلیل تقویت رشد اقتصادی و افزایش ثبات سیاسی در سال های اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است. تنها در برزیل انتظار می رود که بهبود شرایط برای بخش مهمی از جمعیت این کشور باعث شود که مصرف سرانه پلی اولفین ها در حدود 5/7 درصد در سال در اکثر اوقات افزایش یابد. شرکت های آمریکایی به رغم اقدامات حمایتی دولت تصمیم گرفته اند که وارد این بازارهای جذاب شوند.
با توجه به اینکه شرکت های آمریکایی به لحاظ فناوری بسیار پیشرفته هستند، بازار داخلی بسیار خوب و قابل توجهی دارند، قیمت خوراک در کشورشان بسیار مناسب است، شرکت های پتروشیمی آمریکا با سوالات استراتژیکی مواجه هستند که نقطه اصلی تمرکز آنها رشد بازارهای نوظهور است. برخی از این سوالات به شرح زیر هستند:
آیا چین مهم ترین بازار مصرف است یا اینکه بازارهای آمریکای لاتین اولویت بالاتری دارند؟ رقابت احتمالی بین کشورهای اروپایی با وابستگی های فرهنگی عمیق کشورهای آمریکای لاتین چگونه قابل مدیریت است؟
مهم ترین راه های ورود به این بازارهای چه هستند؟ آیا راه ورود به آنها از طریق فروش و توزیع است یا ادغام تولید محلی مزیت اضافی بالاتری را ایجاد می کند؟ شرکای تجاری مناسب چه کشورهایی هستند؟
دولت های کشورهای آمریکای لاتین چه اقداماتی را باید انجام دهند تا بتوانند صنعت پتروشیمی داخلی خود را راه اندازی کنند؟ آیا شرکت های آمریکایی فرصتی برای عرض اندام دارند یا این کشورها در مقابل اقدامات حمایت گرایانه تهدید می شوند؟
آیا منطقی است که به بازیگران آمریکای لاتین اجازه دسترسی به بازارهای آمریکا و بالعکس داده شود؟ چنین نظم و ترتیبی شامل چه مواردی خواهد بود و چگونه شرکت های پتروشیمی قادر به حمایت از خودشان خواهند بود؟
یک بازی جهانی
بازار پتروشیمی از نظر انتقال تکنولوژی، منبع تامین خوراک و دسترسی به بازار به شدت در حال جهانی شدن است. شرکت های فعال در صنعت پتروشیمی همگی با موضوعات اولیه مشابهی مانند دسترسی به فناوری، خوراک و بازارها مواجه هستند اما بازیگران به دلیل نقاط قوت و ضعف خود نقاط شروع اولیه متفاوتی دارند. در حالی که موارد استراتژیک مختص به گروهی از شرکت ها در یک منطقه جغرافیایی خاص است، همه آنها با موضوعات اولیه مشابهی مواجهند مانند اینکه در بازار به شدت جهانی شده فعلی چگونه نقاط ضعف خود را جبران کنند. اقدامات احتمالی عبارتند از سرمایه گذاری مشترک، توسعه طبیعی بین المللی که به منظور توسعه صنایع بالادستی با پایین دستی، تخصصی سازی محصولات یا توسعه مقیاس جهت گیری شده اند.
کاربرد هر تصمیم استراتژیک ضروری است زیرا مقادیر معتنابهی سرمایه گذاری صرف آن شده است، و تحلیل و ارزیابی دقیق گزینه های موجود کلید اصلی موفقیت بلندمدت است. بنابراین هنوز هم این سوال مهم کاملا بدون پاسخ مانده است که چه کشوری خواهد توانست تقاضای جدید بازار را برآورده کند؟ آیا این کشور، کشوری از منطقه به سرعت در حال رشدِ خاورمیانه یا آسیا خواهد بود، یا اینکه شرکت های آمریکایی و اروپایی جایگاه گذشته خود را در بازار جهانی باز خواهد یافت؟
چالش هایی که صنعت پتروشیمی آمریکا با آن مواجه است
استفان پرایور[1]، رئیس قبلی شرکت اکسون موبیل معتقد است، صنعت پتروشیمی آمریکا بیش از پیش از لحاظ توسعه انسانی رشد کرده است. اما با وجود این موفقیت چشمگیر با چالش های بسیاری نیز مواجه بوده است و انتظار می رود که این چالش ها در سال های آتی نیز ادامه داشته باشد. برخی از این چالش ها به شرح زیر است:
مخالفان تجارت آزاد
بر اساس گزارش Platts صنعت پتروشیمی آمریکا به لطف برخورداری از خوراک گاز شیل ارزان قیمت توانسته است سرمایه های بسیاری را جذب کرده و پروژه های جدیدی را نیز شروع کند. برخی از این پروژه ها پلاستیک ها و کالاهای مصرفی نهایی را خلق کرده است که مصرف کنندگان بسیاری در طبقه متوسط کشورهای در حال توسعه خواهد داشت.
اگرچه افزایش مخالفت با تجارت آزاد، ارسال این کالاها و مواد شیمیایی و خوراک را به سایر مناطق دنیا بسیار مشکل خواهد کرد. پرایور در سخنرانی خود در کنفرانس بین المللی پتروشیمی در ماه مارس که در مورد پذیرش جایزه میراث پتروشیمی ادا می کرد به این نکته اشاره کرد که دلیل افزایش محدودیت ها برای تجارت آزاد این است که تجارت منافع فعلی این صنعت را تامین نخواهد کرد. وی گفت: «ما علاقه ای به تجارت آزاد نداریم اگر که منافع خودمان تامین نشود، اما حتی در شرایطی که مطمئن هستیم ممکن است منافع ما به طور کامل تامین نشود باید از تجارت آزاد دفاع کنیم.
کمبود نیروی کار فنی ماهر
پرایور همچنین یادآوری کرد که کمبود نیروی کار فنی ماهر یکی از موانعی است که صنعت باید در آینده راه چاره ای برای آن بیندیشد. وی در سخنرانی خود ذکر کرد که کارخانه های جدید و مشاغل بیشتر برای حل این مساله کافی نخواهند بود. وی ادامه داد که صنعت پتروشیمی باید از بکارگیری نیروهای ماهر فنی و به تعداد کافی اطمینان حاصل کند تا بتواند تا مسیر پیشرفت آینده خود را بیابد. به همین منظور یکی از برنامه های مهم این صنعت این است که همکاری نزدیکی با دانشکده های فنی و دانشگاه ها آغاز کند و به دانشجویان در دوره کارورزی مهارت های لازم را آموزش دهد تا بتواند از مهارت آنها در پیشبرد اهداف صنعت استفاده کند.
کاهش قیمت نفت خام
مهم ترین چالشی که صنعت پتروشیمی آمریکا با آن مواجه است و ممکن است که در چند سال آینده نیز ادامه داشته باشد کاهش قیمت نفت خام است. مارک اِرامو، رئیس شرکت IHS در این باره می گوید: «روند قیمت نفت خام در 12 تا 24 ماه آینده تاثیر بسیار زیادی بر روی قدرت رقابت پذیری منطقه ای، میزان پول نقد و شاید مهم تر از همه اینها تصمیمات آتی باشد که در مورد ایجاد دارایی های جدید گرفته می شود.»
اگرچه بر اساس روندهای موجود در صنعت پتروشیمی آمریکا به نظر نمی رسد که صنعت پتروشیمی آمریکا برای مدت طولانی با این چالش دست به گریبان باشد.