با شنیاتریئر[1]، متخصص مواد شیمیایی آژانس محیط زیست اروپا[2]، درباره مسائل گوناگون مربوط به استفاده صحیح از مواد شیمیایی در اروپا و عملکرد اتحادیه اروپا در راستای کاهش اثرات جانبی بالقوه این مواد، بحث و گفتگو کردیم.
نگرانی های اصلی درمورد تاثیر مواد شیمیایی بر روی سلامت انسان و محیط زیست کدامند؟
ما در طول دهه های گذشته، وقتی که آلودگی مواد شیمیایی بسیار مشهود بود، اقدامات زیادی را انجاد داده ایم و اتحادیه اروپا به این مسئله آگاه است که چه مقدار محافظت مناسب در برابر مواد مضر مورد نیاز است. با این وجود، از سال 1950 تا سال 2000، حجم تولید مواد شیمیایی در سطح جهانی بیش از 50 برابر افزایش پیدا کرد، و همه روزه در سراسر جهان مواد شیمیایی جدیدی یافت می شوند. این امر تاثیر مواد شیمایی برروی محیطزیست و انسانها را افزایش داده، و درنتیجه خطر آسیب پذیری افزایش پیدا میکند. در معرض مواد شیمیایی قرار گرفتن چه درونی و چه بیرونی ممکن است باعث بروز بسیاری از بیماری های جسمی، مانند بیماری های تنفسی، قلبی عروقی، آلرژیها و سرطان، گردد.
به طور مشابه، با کاربردحشره کشها و تجمع آلاینده های مقاوم، حیاتوحش و اکوسیستم نیزتحت تاثیر قرار میگیرند. آزمایش هایی انجام گرفته اند، اما وقت گیر و پرهزینه هستند و نیز نمیتوانند تمامی مسائل مربوط به در معرض قرار گرفتن در برابر آلودگی ها راپوشش دهند. همچنین، تجربه نشان میدهد آنچه که تصور میکردیم سالم است، اغلب دارای اثراتی هستند که بعدها و با گذشت زمان خود را نشان میدهند. چالش اصلی این است که همزمان با حفظ مزایای انسانی و اقتصادی مواد شیمیایی، اثرات جانبی مواد شیمیایی را کاهش دهیم.
آیا همچنان مواد شیمیایی وجود دارند که کاربرد آنها موجب نگرانی شود؟
بسیاری از تلاش هایی که در گذشته صورت گرفته، برروی مواد خاصی تمرکز دارد که مضر هستند. مشکل اصلی این است که امکان دارد، پیش از آنکه بتوانیم اطلاعات کافی به منظور اثبات مضر بودن مواد کسب کنیم، درهمین حین مواد شیمیایی پراکنده شوند. مشکلات مربوط به سرب موجود در بنزین و برخی از حشره کشها، نمونه هایی از این نوع پراکندگی هستند. گاهی اوقات، مواد شیمیایی جایگزین نیز همانند دیگر مواد شیمیایی، زیانبار هستند.
نگرانی دیگری مبنی بر خطر ترکیب مواد شیمیایی و عملکرد ترکیبی آنها وجود دارد، که به طور معمول در ارزیابی مواد شیمیایی بدان توجه نمیگردد. در حال حاضر برخی از گروههای جمعیتی، مانند کودکان و افراد دیگر مبتلا به بیماریهای مزمن، دربرابر مواد شیمیایی نسبت به دیگران آسبیب پذیرتر هستند.
علاوه براین، همه مواد شیمیایی دارای تاثیر فوری نیستند، اما میتوانند منجر به بیماریهایی در دراز مدت شوند، مانند نارسایی های غدد درون ریز که باعث افزایش ناباروری و کلسترول بالا و چاقی میگردد. برخی از مواد شیمیایی با دزهای بسیار پایین، دارای اثراتی هستند، درحالیکه اثرات برخی دیگر از مواد شیمیایی بدون تشخیص باقی میمانند تا اینکه به مرحله بسیار حساس رسیده ودر نتیجه مشکلات جسمی و سلامتی را ایجاد میکنند. به طور کلی، شناخت ما از اثرات مواد شیمیایی –هم برانسان و هم بر اکوسیستم- همچنان محدود است.
عملکرد اتحادیه اروپا در قبال مسئله مواد شیمیایی چیست؟
اتحادیه اروپا در زمینه های مختلفی تلاش میکند تا از شهروندان خود محافظت کند. اتحادیه اروپا دارای قانونی به نام «قانون ریچ» (REACH)[3] است که توسعه یافته ترین قانون مرتبط با مواد شیمیایی در جهان است و در حال حاضر این قانون مورد اصلاح قرار میگیرد. همچنین، کمیسیون اروپا بررسی هایی را مبنی بر مناسب بودن قوانین مواد شیمیایی برای شهروندان انجام میدهد. پارلمان اروپا مسئله ترکیب مواد شیمیایی و چرخه مواد پاک در اقتصاد را مطرح نموده است. در این باره، کمیسیون سعی در معرفی استراتژی درباره محیطزیست عاری از مواد سمی دارد.
علاوه براین، موسسه های متعدد اتحادیه اروپا جنبه های گوناگون مواد شیمیایی را مورد توجه قرار میدهند. موسسه مواد شیمیایی اروپا در هلسینکی از اجرای قانون ریچ حمایت میکند، اداره ایمنی مواد غذایی اروپا در پارما درمورد موادی تحقیق میکنند که ممکن است در مواد غذایی ما یافت شوند. اتحادیه اروپا دارای موسسه دیگری است که ایمنی داروها را بررسی مینماید. موسسه دیگری وجود دارد که موضوع ایمنی و بهداشت در محل کار را مورد بررسی قرار میدهد، و اکنون ابتکار جدید و ویژهای به نام زیست پایش انسانی وجود دارد تا بتوان اطلاعات مناسب و بهتری را درباره شهرواندانی که در معرض مواد شیمیایی قرار میگیرند، به دست آورد. بنابراین، کارهای بسیاری صورت گرفته است، اما همچنان پرسشهایی مطرح هستند: آیا از ابزار مناسبی به منظور مقابله با مواد شیمیایی استفاده می کنیم؟ آیا میتوانیم تلاش بیشتری را در ارتباط با بررسی چرخه حیات محصولات و مواد شیمیایی انجام دهیم؟
ابتکار زیست پایش انسانی چیست؟
ابتکار زیست پایش انسانی برای اروپا (HBM4EU)، که آژانس محیطزیست اروپا جزئی از آن است، به طور دقیقتر به بررسی شهروندانی که در معرض مواد شیمیایی قرار دارند، می پردازد. ابتکار زیست پایش انسانی این بررسی ها را بدون توجه به منبع مواد شیمیایی انجام میدهد. به عنوان مثال، طرح مورد نظراز طریق جمع آوری و بررسی نمونه های خونی، بیان می کند که اگر نقاط حساس محلی یا منطقه ای وجود دارند که در آنها در معرض مواد شیمیایی قرار گرفته ایم، این مواد چه نوع مواد شیمیایی محسوب می گردند، و کدام گروه های جمعیتی نسبت به دیگر گروه ها بیشتر در معرض مواد شیمیایی قرار میگیرند. این اطلاعات باید تشخیص منبع آلودگی را تسهیل کرده و به عنوان ابزاری به شمار آیند که سیاست گذاران از آنها به منظور اولویت بندی اهداف خود استفاده کنند.
دیگر هدف پروژه مورد نظر این است که اطلاعات صحیح و منطقی را درمورد مواد شیمیایی برای شهروندان فراهم آورد. در گذشته دیدهایم (به ویژه در شمال اروپا) که فعالیت شهروندان، برای مثال در سازمانهای غیردولتی، میتواند گفتگوها و همکاریهای تجاری و سیاسی را که برای تغییر و تحول مثبت ضروری به شمار میآیند، تقویت کند.
آژانس محیط زیست اروپا در زمینه مواد شیمیایی و محیطزیست، چه اقدامات دیگری را انجام میدهد؟
آژانس محیط زیست اروپا نقش بسیار مهمی را در ایجاد شناخت درمورد تاثیر مواد شیمیایی برروی محیط زیست و سلامت انسان ایفا میکند. همچنین این موسسه درمورد پیشگیری از آسیب و مدیریت چرخه اقتصادی نقش مهمی را دارد.
همچنین، بسیاری از اقداماتی که تحت موضوعات متعددی انجام میدهیم به مواد شیمیایی مربوط میشوند. به عنوان مثال، تاثیر آلودگی هوا، آلایندههای صنعتی، گازهای گلخانهای، مواد تخریب کننده لایه اوزون، و آلایندههای موجود در آب و خاک، به طور وسیعی دراثر مواد شیمیایی ایجاد میشوند. به منظور مقابله با اینگونه مسائل، شاخصهایی را برای جمع آوری اطلاعات مربوط به مواد شیمیایی ایجاد کردهایم، که به راحتی در دسترس پژوهشگران، سیاستگذاران و عموم مردم قرار دارند. این امر از طریق وبسایت ما و دیگران، مانند چهارچوب اطلاعات برای پایش مواد شیمیایی، انجام میگیرد. به طور کلی، ما بازیگری نسبتا کوچک در این زمینه محسوب می گردیم، اما من فکر میکنم که نقش مهمی را در بررسی زمینه های گسترده تر اجتماعی ایفا میکنیم. برای مثال، چگونگی عملکرد مواد شیمیایی به عنوان موانع یا توانمندسازها به منظور حرکت به سمت اقتصاد مدور و کم کربن در اتحادیه اروپا.
منبع: European Environment Agency, EEA, 2017، مصاحبه با شنیاتریئر، متخصص مواد شیمیایی در آژانس محیط زیست اتحادیه اروپا
[3]Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals