هدف سیکل های اقتصادی حفظ ارزش محصولات، مواد و منابع، به مدت طولانی در اقتصاد و همچنین کاهش تولید زباله و مود زاید است. با در نظر گرفتن جریان‌های مواد به عنوان منابع بالقوه، می‌توانیم به اهداف سیکل های اقتصادی دست یافته و همچنین فرصت‌ها و ارزش زنجیره‌ای را برای شرکت‌ها و اقتصادها فراهم آوریم.
صنعت پتروشیمی از طریق دو روش می‌تواند به سمت سیکل های اقتصادی انتقال یابد؛ فعال‌سازی سیکل های اقتصادی در صنایع پایین دستی و گردش مولکول‌ها به منظور بستن حلقه. انتقال به چنین اقتصادی به معنی توسعه مدل‌های کسب و کار جدید و تولید محصولات و نیز ارائه راه‌حل‌هایی به منظور استفاده از محصولی بیش از یک بار –پایداری طولانی مدت- خواهد بود. دستیابی به چنین هدفی با چالش کاهش نیاز به انرژی و افزایش استفاده از مواد اولیه زیستی و جایگزین، همراه است.
همانطور که حرکت به سمت سیکل های اقتصادی مزایای زیادی را برای جامعه در پی دارد، مستلزم صرف مدت زمان و تلاش بیشتر و نیز سرمایه گذاری است. همچنین، این امر مستلزم همکاری میان همه ذینفعان موجود در جامعه، مانند جامعه تجاری، مدنی، دانشگاهی و سیاستمداران، است. دستیابی به چنین هدفی بدون همکاری این بخش‌ها امکان پذیر نیست.
حرکت به سمت مواد اولیه مبتنی بر سیکل های اقتصادی
با گذشت زمان، شرکت های پتروشیمی ترکیبی از مواد اولیه را، همراه با گزینه‌های متعددی که در طول زمان تکامل پیدا کرده و به نوآوری‌های موفقیت‌آمیزی تبدیل می‌شوند، به دست خواهند آورد. با این وجود، این امر مستلزم سرمایه گذاری وسیعی در حوزه تحقیق و توسعه و اختصاص وام های کوتاه مدت است.
افزایش مواد اولیه زیستی
اقتصاد زیستی فرصتی را برای صنعت پتروشیمی فراهم می‌آورد تا بتواند تنوع بیشتری را به مواد اولیه خود دهد. صنعت پتروشیمی و بیوتکنولوژی، تمامی بخش های زنجیره ارزش اقتصاد زیستی - کودها، حفاظت از محصول، پالایش زیستی و مواد شیمیایی زیستی- را فعال می کند. این بخش ها در ساخت و تولید مواد غذایی، پلاستیک ها، رنگ ها، چسب، سوخت و انرژی، روغن، لوازم آرایشی بهداشتی، مواد نگهدارنده و محصولات پاک کننده و داروسازی کاربرد دارند.
به عنوان مثال، شرکت کلارینت[1]به یک فرآیند فنی و تجاری موفقیت آمیزی دست یافته است که از طریق آن قادر به تولید بیواتانول از پسماندهای کشاورزی، مانند نیشکر، است.
نوآوری شرکت کووسترو در تولید آنیلین، برای اولین بار با استفاده از مواد اولیه زیستی – نیشکر و چوب- یک دستاورد بسیار مهمی به شمار می آید. به طور سنتی، تولید آنیلین به میزان قابل ملاحظه ای به مواد اولیه فسیلی بستگی دارد و کاربرد اصلی آن در تولید فوم سخت پلی اورتان است.
شرکت سابیک[2] محصولات تجدیدپذیر پلی اتیلن و پلی پروپیلن را که از پسماندهای مواد غذایی، کاغذ و صنایع چوب ساخته می شوند، طراحی کرده است. این شرکت های پتروشیمی در قبال مواد اولیه فسیلی و افزایش تقاضای مشتریان، عملکرد مشابه و یکسانی دارند.
دی اکسید کربن، به عنوان یک ماده اولیه
دی اکسید کربن و مونو اکسید کربن ناشی از سوخت های صنایع گازی به عنوان منبع جایگزین کربن به منظور تولید مواد شیمیایی از طریق فرآیندها و روش های متعدد، مورد استفاده قرار می گیرند. یکی از روش ها، تولید مواد شیمیایی با استفاده از دی اکسید کربن و گاز هیدروژن است. دسترسی کافی و قیمت رقابتی تولید برق مبتنی بر کربن کم، از طریق کاهش تدریجی کربن در بخش الکریسیته،. در دستیابی به اقتصاد کم کربن موثر است.
شرکت کووسترو[3]با برخی از شرکت های دیگر، بر روی تعدادی پروژه به منظور تبدیل دی اکسید کربن به مواد خام، که می توانند جایگزین نفت برای برخی از پلیمرها شوند، همکاری می کند. نخستین گام در این فرآیند عبارت است از به کارگیری فوم های مبتنی بر دی اکسید کربن برای استفاده در لوازم خانگی و قطعات خودرو، به گونه ای که 20 درصد فوم از کربن جذب شده ساخته می شود.
افزایش استفاده از مواد خام زاید
ابتکار Waste2Chemistry، کنسرسیومی است که تحت رهبری شرکت آکزونوبل[4] آغاز گردید. هدف اصلی این ابتکاربه کارگیری فناوری جدید شرکت انرکم[5]به منظورتولید متانول-که یک ماده شیمیایی مهمی است- از مواد زاید به وسیله استفاده از پسماند شهری است. در اروپا،نخستین دستگاه‌ها در این زمینه در شهر روتردام نصب شدند، که نیاز صنعت پتروشیمی هلند به مواد اولیه کم کربن را برطرف می سازد. این دستگاه آلاینده های صنعت پتروشیمی را تا میزان 135kTonne کاهش می دهد، که معادل 53000 خانوار است.
فعال‌سازی فرآیند سیکلی در صنایع پایین دستی
شرکت اینداور[6]مولکول های با ارزشی را از مواد زاید خطرناک یا پیچیده صنعتی بازسازی می کند، تا دوباره به عنوان منابع اولیه مورد استفاده قرار دهد. این شرکت سالانه 5 میلیون پسماند را مدیریت کرده و به طور ایمن از آنها در ساخت کلراین، سولفوریک اسید، فلوراین، آیوداین و فلزات باارزش استفاده می کند. هدف از چنین کاری کاهش محدودیت‌ها و فراهم آوردن پلی اتیلن حاوی بیش از 50 درصد مواد بازیافتی پس از مصرف برای مشتریان،به منظور کاربرد در مصارف خانگی و صنعتی است که با ویژگی‌های مواد خام همسان است.
طرح و برنامه برای بازیافت
صنعت پتروشیمی راه‌حل‌هایی،فراتر از بازیافت بهینه محصولات پتروشیمی، درمورد رنجیره ارزش را مورد توجه قرار می دهد که از طریق آنها بتوان محصولات مصرف شده را به چرخه بازیافت بازگرداند. به عنوان مثال، شرکت دوپونت[7] محصولاتی را تولید می کند که موجب آسان‌تر شدن بازیافت بطریهای مصرف شده در حوزه بسته‌بندی کشاورزی می گردد- موادی که بازیافت آنها دشوار است.
شرکت آرکما[8] نوعی افزودنی برای آسفالت جاده‌ها ساخته است، که میزان بازیافت را تا 15-10 درصد نسبت به روش های سنتی، افزایش می دهد. این شرکت با چالش نوآوری جدید رزین روبه رو است، که برای تولید مواد کامپوزیتی ترموپلاستیک قابل بازیافت،به منظور کاربرد در صنعت خودروسازی و تیغه‌های توربین‌های بادی مورد استفاده قرار می گیرند تا جایگزین موادی شوند که بازیافت آنها دشوارتر است.
بسیاری از این راه‌حل‌ها نیازمند همکاری میان شرکت ها است. در همین راستا، می توان به همکاری مشترک شرکت های دی. اس. ام[9] و نیاگا[10]اشاره کرد. این دو شرکت برروی ایده محصول بازطراحی شده تمرکز می کنند که قابلیت بازیافت مواد را تضمین کند.
کاربرد مواد خام ارگانیک
نمودار 1- میزان کاربرد مواد خام ارگانیک. صنعت پتروشیمی اروپا (2015)
سهم تجدیدپذیرها: بررسی دقیق‌تر
نمودار 2- سهم مواد تجدیدپذیر در صنعت پتروشیمی اروپا (2015)
طرح و برنامه به منظور دستیابی به پایداری بیشتر (مصاحبه با متخصصان صنعت پتروشیمی)
از سیلیکون‌‌ها به منظور محافظت، تقویت و ایجاد عایق در ساختمان ها استفاده می شود. مهم‌ترین مزیت سیلیکون هااین است که از پایداری بالایی در مقابل گرما و اشعه UV برخوردار هستد و همچنین حساسیت کمتری را در برابر خستگی مکانیکی، افزایش طول عمر بطری‌ها – با سه برابر کردن تعداد دفعات مصرف آنها- در بطریهای نوشیدنی به کار می‌روند، داشته و آب کمتری را جذب می کنند.
از دیگر موارد مربوط به پایداری، می توان به لایه‌های پوششی (کوتینگ)[1] اشاره کرد. شاید، آگاهی کمتری درمورد پوشش‌های شفاف و محافظی کهبه منظور نسبت به پوشش‌های مورد استفاده در ساختمان ها و کشتی‌ها، وجود داشته باشد.
مدل‌های جایگزین کسب و کار
بازیافت مواد یک مدل کسب و کار است. به عنوان مثال، شرکت آیونیکا[2] فرآیندی را به منظور بازیافت پسماند پلی‌استر PET راه‌اندازی کرده است که از طریق آن کلورانت را حذف کرده و مونومرهای با کیفیت و ارزان قیمت‌تری را تولید می کند.
لیزینگ[3] مواد شیمیایی ابتکاری دیگر است که از طریق آن شرکت هامی توانند نه تنها مواد شیمیایی را براساس حجم، بلکه براساس سطح مساحتی که پاک می کنند یا طول عمر مواد، به فروش برسانند. این امر منجر به افزایش بهره‌وری کاهش و میزان مصرف می‌گردد. به عنوان مثال، این فرآیند موجب می شود که شرکت ها سطح فلزات را با کاهش بیش از 80 درصدی سالونت، پاک کنند.
به منظور فراهم آوردن چنین شرایطی، چه کسانی باید دخیل باشند؟
بوین هانسن[4] (رئیس بخش تولید مواد شیمیایی، بیوسایدز، مواد نانو، محیط DG، اتحادیه اروپا):
به یک بخش سهام‌دار کارآمد نیازمندیم: تنظیم کنندگان، صنعت پتروشیمی، مشتریان آنها، علم و پژوهش. ریسک‌پذیری سیاسی این است که نتایج ملموس حاصل از یک برنامه سیاسی چهار تا پنج ساله را مورد توجه قرار ندهیم.
آنتونیا گاول[1](رئیس بخش ابتکاری سیکل های اقتصادی در انجمن اقتصاد جهانی):
مدیریت باید از طریق بخش تجارت و دولتی و نیز جامعه انجام گیرد، زیرا خواستار آن هستیم که مشریان رفتار خود را تغییر دهند. شرکت ها، به همراه دولت‌ها باید در این روند حضور داشته باشند. در غیر اینصورت، اجماع مهم و ضروری مورد نیاز برای تغییر و تحول را نخواهیم داشت. کمیسیون اروپا، همانند بسیاری از شرکت های تجاری اروپا، در حال حاضر گفتگوهایی را انجام می دهد. اما باید به این نکته توجه کرد که رشد زیرساخت‌ها، جمعیت و مصرف در خارج از اروپا بسیار زیاد است.
موانع موجود بر سر راه اروپا در دستیابی به سیکل های اقتصادی کدامند؟
بوین هانسن:: یکی از موانع، درک و شناخت مسئله اصلی است. برای بسیاری از مواد، از اقتصاد خطی استفاده می‌کنیم و نوسانات کوچکی را ایجاد می‌کنیم تا تعداد حلقه ها یا طول حلقه ها افزایش یابند. اما نمی توان به تدریج و به طور مستمر به سمت سیکل های اقتصادی تغییر رویکرد داد. این تغییر، تغییری ناگهانی است. نباید فرض کنیم که می توانیم یک فرآیند انتقالی آرام و آهسته‌ای را داشته باشیم.
یانز پوتوچنیک[1] (قائم مقام هیات منابع بین المللی UNEP):
من گمان می‌کنم که موانع سیاسی بسیار دشوارتر هستند. این امر در وهله اول رهبری و مدیریت در تمامی سطوح، از جمله در بین ذیفعان و سهامداران را دربر می‌گیرد. موانع سیاسی در بسیاری از مواقع مانع از شنیده شدن صدای کسانی می شوند که خواستار حفظ وضع موجود و حمایت و محافظت از منافع و مزیت‌های موجود هستند.
پونت تری‌هان[1] (مدیر نوآوری مواد و توسعه در گروه IKEA):
فرصت‌ها و چالش‌های بسیار زیادی در زمینه مسائل مربوط به بازیافت در سیکل های اقتصادی وجود دارند. به عنوان مثال، با وجود فناوری مربوط به پلاستیک ها، مسئله اصلی زنجیره تامین است. در ارتباط با صنعت نساجی، به زیرساخت ها باید توجه بسیاری زیادی کرد. فناوری‌های دیگری باید توسعه یابند تا این زیرساخت ها از لحاظ اقتصادی عملکرد مناسب و بهتری را داشته باشند.
شرایط مالی، فناوری و سیاسی مورد نیاز برای سیکل های اقتصادی چیست؟
بوین هانسن: فناوری مهم‌ترین مسئله به شمار می آید. فناوری همراه با طراحی برای سیکل های اقتصادی حقیقی آغاز می‌گردد، سپس با جمع‌آوری، جداسازی، انتقال و بازیابی تمامی مواد به بالاترین کیفیت، ادامه می‌یابد.
همچنین باید اراده سیاسی وجود داشته باشد، که به نظر من ما از این اراده برخوردار هستیم.با این وجود، این امر هزینه‌هایی را نیز در پی خواهد داشت. باید تلاش کنیم تا اثرات منفی، مانند ارزش مواد بازیافت شده نسبت به اثرات آلاینده های مواد، را شناسایی کنیم.
در بعد اقتصادی، کاهش ریسک سرمایه گذاری برای شرکت ها از اهمیت فراوانی برخوردار است. همچنین دولت‌ها باید از پژوهش‌های مرتبط در این زمینه حمایت کنند. این امر باید به عنوان یک سرمایه گذاری و راهبردی بلند مدت تلقی گردد.
آنتونیا گاول:فناوری به عنوان یک ابزار برای تسهیل در فرآیندها به کار می‌رود که در حال حاضر تحولاتی در آن روی داده است. اما اگر بخواهیم مفهوم سیکل های اقتصادی را مورد سنجش قرار دهیم، نیازمند رویکردهای جدید و بررسی دقیق مدل‌های مالی هستیم که منابع و توانایی‌های بخش دولتی و خصوصی را در هم ادغام می کنند. اغلب انگیزه‌ها به درستی شناسایی نمی شوند و طبق استانداردهای سنتی، مدل‌های مالی ریسک‌پذیری بالایی دارند.
یانز پوتوچنیک: ابتدا باید به این نکته توجه کنیم که روند تولید و مصرف پایدار نبوده و تغییر و تحول در سیتسم اقتصاد کنونی اجتناب ناپذیر است. دوم آنکه، باید سیکل های اقتصادی را به عنوان یک فرصت – نه یک مشکل- تلقی کرد. اگر بخواهیم تلاش‌های جدی در راستای رشد و ایجاد اشتغال در آینده انجام دهیم، سیکل های اقتصادی یک راه‌حل مناسب خواهد بود.
چگونه به همکاری دست می‌یابیم؟
یانز پوتوچنیک: روش مشخصی وجود ندارد. این امکان وجود دارد که یک شرکت محصولات را با روشی متفاوت تولید کند، که از طریق آن نیز قادر به افزایش بهره‌وری فرآیند تولید و مسولیت‌پذیری در قبال مشتریان بوده و مدل‌های کسب و کار کنونی را تغییر می دهد. به نظر من، بهترین راه‌حل عبارت است از، طراحی اکولوژیکی و تغییر مدل‌های کسب و کار کنونی.
آنتونیا گاول: باید در عمل به موضوعات کاربردی، بخش ها و موارد خاص توجه فراوانی کرد. نمی توان در یک سطح مفهومی باقی ماند. همین موضوع در مورد سرمایه گذاری و مسائل مالی نیز صدق می کند. ابتدا باید چالش‌ها و موانع اصلی موجود بر سر راه مسائل مالی را شناسایی کرده و سپس هرکدام را بررسی و برطرف کرد.
نیکولا کیم[1] (رئیس بخش پایداری، محیط زیست، بهداشت و ایمنی در صنایع روشنایی فیلیپس):
با شرکت های بزرگ در مورد مسائل سیکل های اقتصادی با تاکید بر بازیافت پلیمرها و خارج کردن برخی از مواد از چرخه بازیافت به تبادل اطلاعات می‌پردازیم. هدف ما یکپارچه‌سازی نیروها به منظور ایجاد تحول اساسی در ارتباط با بازیافت و استفاده مجدد از پلاستیک ها است.
پونت تری‌هان: من در همه کنفرانس‌های علوم زیستی برگزار شده در سراسر دنیا به منظور ایجاد همکاری و مشارکت در زمینه زنجیره ارزش، حاضر بوده‌ام. آنچه را که در شرکت آیکیا[1] پیشنهاد دادیم این بود که، می توان احتمال ریسک‌پذیری در سرمایه گذاری را که شرکت ملزم به انجام آن است، کاهش داد. این امر یک فرآیند بلند مدت است و این شرکت یک شرکت شیمیایی یا پلیمری نیست. ما خواهان چنین سرمایه گذاری هستیم، اما دستیابی به چنین هدفی مستلزم همکاری و مشارکت دیگران است.
نقش صنعت پتروشیمی در دستیابی به یک سیکل های اقتصادی چیست؟
یانز پوتوچنیک: صنعت پتروشیمی یقینا به عنوان یک بخش ضروری در دستیابی به چنین هدفی به شمار می آید. این صنعت باید در این مسیر پیشگام بوده و نباید زمان را از دست داد تا اینکه تغییر و تحول اجتناب ناپذیر باشد. چنین رویکردی منجر به اعتماد سازی یا مسولیت‌پذیری نمی‌گردد.
پونت تری‌هان: صنعت پتروشیمی، توجهی به مصرف کننده نهایی و محصول نهایی نمی کند. یک شرکت پلیمر، ماده پلیمر را دریافت می کند تا از آن پلاستیک تولید، سپس این شرکت، پلاستیک تولید شده را به شرکت دیگری می‌فرشد و در نهایت از طریق این شرکت، محصول به دست ما می‌رسد- این یک فرآیند و زنجیره طولانی‌است. باید مشارکت و همکاری بیشتری صورت گیرد.
منابع:
1. A discussion with: Hariolf Kottmann, CEO, Clariant and President, Cefic
2. http://docs.wbcsd.org/2017/03/CEO_Guide_to_the_SDGs/English.pdf
3. 2008 year of estimation. Taken from ‘The carbon productivity challenge: Curbing climate change and sustaining economic growth.’ McKinsey Global Institute (2008).
4. Polymer composites for automotivesustainability. SusChem (2017).
5. CO2 Emissions From Fuel CombustionHighlights 2016 http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/CO2EmissionsfromFuelCombustion_Highlights_2016.pdf
6. http://globalsilicones.org/sustainability/carbon-balance
7. Cefic Facts & Figures 2017.
8. More data and information is available at:http://www.cefic.org/Facts-and-Figures/
9. Plastic Packaging: Born to protect.Plastics Europe (2012).
10. UNEP (2016): Report onResource Efficiency
11. Resource Efficiency: Potential and economic implications: Summary forpolicy makers, UNEP (2016).
12. http://www.dow.com/en-us/news/newsdetail/dow-consumer-care-safechem-winsprestigious-cefic-award
[1]IKEA
[1]Nicola Kimm, Head ofSustainability, Environment,Health & Safety Philips Lighting
[1]Puneet Trehan, Material Innovation & Development Leader at IKEA Group
[1]Janez Potočnik, Co-Chair UNEP International Resource Panel
[1]Antonia Gawel, Head of the Circular Economy initiative at the World Economic Forum
[1]coating
[2]Ioniqa
[3]leasing
[4]Björn Hansen, Head of Unit, Chemicals, Biocides and Nanomaterials, DG Environment, European Commission