ارزیابی تاثیرات بالقوه صنعت پتروشیمی بر محیط زیست و ایمنی

مصرف کنندگان، کارکنان، سهام داران، قانون گذاران و جوامعی که این صنعت برای برآوردن نیاز آنها فعالیت می کنند، همگی از اهمیت فراوان موضوعات HSE در این صنعت مطلع هستند و خواستار سطوح بالاتری از استانداردهای HSE در صنعت مذکور هستند.

در طول دهه های گذشته، صنعت پتروشیمی توانسته است به میزان قابل توجهی از انتشار آلاینده ها در این صنعت بکاهد که این مهم با استفاده از توسعه های محیط زیستی و فناوری همراه با افزایش آگاهی در مورد جنبه های مختلف رعایت استانداردهای ایمنی و محیط زیستی صورت گرفته است. قانونگذاری HSE به طور مستمر توسعه یافته و اصلاح شده است که هدف آن بهبود محیط کار و زندگی در کل جهان بوده است.

موضوعات مربوط به HSE به دلیل گستردگی و اهمیت این صنعت و اجزای آن به راحتی قابل حل و فصل نیستند. اگرچه، تشخیص ماهیت مساله ایمنی و اینکه در چه مرحله ای باید به کار گرفته شود خود گامی بسیار مهم در جهت تبیین موضوع است.

انتخاب معیارهای مناسب محیط زیستی یا عملکرد ایمنی برای یک فرآیند بستگی به ماهیت نگرانی های محیط زیستی، نوع و میزان اطلاعات در دسترس و درجه صحت آنها دارد. شاخص های متعدد تحلیل محیط زیستی توسعه داده شده اند، که برخی از آنها در سطح بین المللی شناخته شده و صحت آنها مورد تایید قرار گرفته است، و برخی از آنها در موارد محدودی از مطالعات به کار رفته است. داده هایی که برای هر یک از این شاخص ها مورد استفاده قرار می گیرد متفاوت است و نتایج به دست آمده نیز ممکن است فرق داشته باشند. شاخص های مختلف ارزیابی تاثیرات محیط زیستی برای مراحل مختلف توسعه فرآیندها، طراحی و اجرا مورد استفاده قرار می گیرند.برخی از آنها می توانند در مراحل اولیه برنامه ریزی به کار گرفته شوند و به دانش عمومی در مورد سیستم تحت بررسی نیاز دارند، و برخی از آنها باید برای واحدهای موجود و با دانش کامل در مورد همه جنبه های آن واحد مورد استفاده قرار گیرند. هدف از اندازه گیری این شاخص ها این است که آسیب های احتمالی به محیط زیست که اشکال بسیار متنوعی دارند مورد ارزیابی قرار گیرند که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است.

تاثیرات محیط زیستی

در طول 20 سال گذشته، رشد بسیار سریعی در قانونگذاری های مربوط به محیط زیست صورت گرفته است که صنعت پتروشیمی را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار داده است. این مقررات در حال حاضر محصولات، آب و هوا، ضایعات تولیدی، احیای اراضی قابل کشت، آلودگی های صوتی و موضوعات مرتبط با آنها صورت گرفته است. اگر بخواهیم نیم نگاهی به 20 سال پیش رو داشته باشیم، بسیار محتمل به نظر می رسد که صنعت پتروشیمی جهانی با یک چالش عمده در پاسخ به الزامات سیاسی و اجتماعی بهبود مداوم در عملکرد محیط زیست مواجه خواهد بود، در حالی که به طور همزمان باید اعتبار اقتصادی و مالی آنها نیز مورد سنجش قرار گیرد.

گسترش محیط زیست گرایی در صنعت پتروشیمی طی دو موج صورت گرفته است.[1] موج اول در طول دهه 1960 شکل گرفت و در سال 1972 وقتی که باشگاه رم[2] گزارش «مانع رشد» خود را منتشر کرد به اوج خود رسید. واکنش صنعت پتروشیمی به شکل یک اعتراض و شکایت صورت گرفت. صنعت پتروشیمی حفاظت از محیط زیست را هزینه ای اضافی و غیرضروری برای تولید در این صنعت قلمداد کرده بود. اگرچه، رژیم های قانونگذاری به تدریج توسط مقامات دولتی در اکثر کشورهای صنعتی جهان غرب معرفی شدند که بر مبنای «تشخیص و اصلاح» بنا شده بودند و در ادامه تنبیهاتی نیز برای شرکت های آلوده کننده محیط زیست در نظر گرفته شد. در اواسط دهه 1970 «اصل آلوده کننده باید هزینه بدهد» معرفی شد و به طور گسترده ای توسط اکثر کشورها مورد استقبال قرار گرفت. ویژگی مهم این قانون این بود که تمهیداتی اندیشیده شود که میزان آلودگی های ناشی از فعالیت کارخانه های پتروشیمی کاهش یابد.

موج دوم در طول دهه 1970 شکل گرفت و در طول دهه 1980 زمانی که مدیر اجرایی برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد[3] مجموعه ای از سخنرانی های گذشته خود را منتشر کرد تکمیل شد. در طول دهه 1970، وی به صورت مداوم در این مورد بحث و سخنرانی می کرد که باید یک فلسفه ای برای تولید داشته باشیم که پایه اکولوژیکی طبیعت را از بین نبرد تا بدین ترتیب بتوانیم توسعه اقتصادی پایدار داشته باشیم.

در حالی که موج اول بر پایه این موضوع نهاده شده بود که ظرفیت طبیعت برای استفاده از مواد اولیه مانند انرژی، فلزات و غیره کاهش یابد، موج دوم بر پایه این نگرانی قرار گرفته بود که ظرفیت طبیعت برای جذب ضایعات ناشی از توسعه اقتصادی کاهش یابد. اثرات ناشی از گرمایش زمین و نازک شدن لایه اوزون مهم ترین مباحثی بود که در طول دهه 1980 مورد توجه قرار گرفته بود.

اگرچه، موج دوم در سال 1987 وقتی که کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه[4] گزارش خود را منتشر کرد و مفهوم جدید و شناخته شده توسعه پایدار را مطرح کرد به اوج خود رسید. در این نقطه از توسعه تاریخی، استراتژی های محیط زیستی به طور فزاینده ای رویکرد «تشخیص و اصلاح» را کنار گذاشته و رویکرد «پیش بینی و پیشگیری» را برگزیدند. مساله دیگر رشد  یا عدم رشد نبود، بلکه مساله اصلی نوع رشد بود. تلاش برای جلوگیری از افزایش آلودگی و افزایش فشار و تقاضا برای حفاظت از محیط زیست و فرآیندها و محصولات پایدار، عصر جدیدی را در صنعت پالایش و پردازش آغاز کرد. در صنعت پتروشیمی، حمایت از مفهوم توسعه پایدار بر اساس موارد زیر صورت می گیرد:

·         حفاظت و بهبود محیط زیست

·         مدیریت محتاطانه منابع در دسترس شامل توسعه فناوری های جدید، پاک و بهینه به لحاظ مصرف انرژی

·         حرکت به سمت استفاده از ترکیبی پاک تر و پایدارتر از منابع و الگوهای مصرفی (شامل حرکت از سمت سوخت های حاوی کربن زیاد به سمت سوخت های حاوی مقدار کم کربن)

بر اساس ادبیات موجود در مورد آلاینده ها در صنعت پتروشیمی[5]، تاثیرات بالقوه صنعت پتروشیمی بر محیط زیست در اثر تولید مواد شیمیایی در 9 دسته طبقه بندی می شوند که عبارتند از:

·         گرمایش زمین

·         پتانسیل اکسیده کردن در صنعت پتروشیمی (یا دود حاصل از فعالیت اکیداسیزیون)

·         نازک شدن لایه اوزون

·         پتانسیل تولید ضایعات اسیدی

·         آلودگی آب توسط ضایعات فسفری

·         پتانسیل آسیب رساندن به انسان از طریق جذب سموم مختلف

·         پتانسیل آسیب رساندن به انسان از طریق تنفس یا جذب پوستی

·         پتانسیل سمی کردن زیستگاه های آبی

·         پتانسیل آلودگی های سمی خاکی

بر اساس دستورالعمل های دفتر مشاوره علوم EPA ایالات متحده آمریکا[6]گرمایش زمین، آلایندگی اکولوژیکی، آسیب رساندن به انسان، نازک شدن لایه اوزون و دود ناشی از فعالیت اکسیده کردن، جزو مشکلات پرریسک محسوب می شوند، آلودگی های اسیدی و آلودگی زیستگاه ها جزو چالش های تقریبا کم ریسک محسوب می شوند. مشکلات مربوط به آلودگی خاک نیز نادیده گرفته می شود.