سم مزمن در اثر تجمع سموم مختلف به صورت توده های بسیار کوچک در دوره زمانی بسیار طولانی ایجاد شود، معمولا در شیفت های کاری بیشتر از 8 ساعت، مواد معینی باعث بروز بیماری بعد از چندین سال می شوند.
تاثیر بدنی ناشی از سموم، یک اثر سمی به دلیل وجود مواد شیمیایی در نقطه خاصی از بدن است، البته ممکن است این ماده از نقطه دیگری در بدن وارد شوند. وقتی یک ماده سمی با بافت بدن در یک نقطه خاص تماس پیدا می کنند، به آن یک اثر موضعی گفته می شود.
داده های مربوط به سم شناسی برای اکثر مواد قابل دسترسی است. مواد سمی که بیشترین استفاده را در صنعت پتروشیمی دارند عبارتند از LC50، LD50، TLVوSTEL.تعریف هر یک از این مواد به شرح زیر است:
- LC50 با تراکم متوسط کشندگی 50: تراکم محاسبه شده یک ماده شیمیایی در هوا، که می تواند باعث مرگ 50 درصد از حیوانات مورد آزمایش در یک دوره زمانی معین شوند.
- LD50 با دوز کشندگی متوسط 50: دوز محاسبه شده یک ماده شیمیایی که انتظار می رود باعث مرگ 50 درصد از حیوانات مورد آزمایش شود، در شرایطی که از هر طریقی جز تنفس وارد شود.
- TLV ارزش آستانه تحمل: تراکم یک ماده شیمیایی در هوا که کارگران با وجود آن می توانند بدون تحمل اثر نامطلوب کار کنند.
- STEL محدوودیت بروز کوتاه مدت: حداکثر تراکم مجاز یک ماده، که عموما با ppm در هوا نشان داده می شود، برای یک مدت زمان کوتاه تعیین شده (معمولا 5 تا 15 دقیقه، بسته به نوع کشور). این تراکم معمولا یک میانگین زمانی وزن داده شده از زمان بروز علائم است.
شاخص های محیط زیستی
در سراسر دنیا یک روند شناخته شده از گزارش در مورد محیط زیست است، که جدای از بحث تفسیر کیفی است. اقدامات محیط زیستی به سوی تشریح جامع تر و مقداری عملکرد محیط زیست حرکت می کند و این مهم از طریق استفاده از تحلیل جریان داده – ستانده مواد و شاخص های محیط زیستی صورت می پذیرد.
نظام ها مربوط به شاخص های زیست محیطی یکی از مهم ترین ابزارهای برنامه ریزی هستند، که تلاش های زیست محیطی، عملکرد و هزینه ها را هدایت و کنترل می کنند. شاخص ها به منظور ترسیم مقادیر گسترده از داده های زیست محیطی یک بنگاه با یک روش جامع و خلاصه مورد استفاده قرار می گیرند.
این روش ها بیشتر برای استفاده از داده های مواد و انرژی مطلق در رابطه با سایر متغیرها به منظور افزایش ارزش اطلاعاتی داده های مقداری به کار برده می شوند. شاخص های محیط زیستی اهداف زیر را دنبال می کنند:
- مقایسه عملکرد محیط زیستی در طول زمان
- هایلایت کردن پتانسیل های بهینه سازی
- استخراج و پیگیری اهداف محیط زیستی
- شناسایی شانس های بازار و پتانسیل های کاهش هزینه
- ارزیابی عملکر محیط زیستی بین بنگاه ها
- ابزار ارتباطی برای گزارش های محیط زیستی
- ابزار بازخوردی برای اطلاعات و انگیزه نیروی کار
داده های مورد استفاده برای ساختن شاخص های محیط زیستی می توانند به شل مطلق یا نسبی نمایش داده شوند، و بسته به استفاده و کاربرد آنها، می توانند جمع آوری یا وزن دهی شوند. این شاخص ها می توانند به شکل زیر طبقه بندی شوند:
· شاخص های مطلق؛ به عنوان مثال تن برای مواد خام، آلاینده ها، و در تحلیل جداول داده –ستانده
· شاخص های نسبی، در حالی که ارقام مربوط به نهاده به متغیرهای دیگری مانند تولید به تن، درآمد، تعداد کارکنان، مساحت دفتر به متر مربع؛ برای مثال شوینده ها به ازای هر متر مربع؛
· شاخص های راهنما، در جایی که ارقام به صورت درصد نسبت به یک کل، یا درصد تغییر نسبت به ارزش سال قبل بیان شده اند.
· ترسیم کلی، که در آن ارقام هم واحد در بیش از یک گام تولید یا چرخه زندگی بیان شده اند.
· ارزیابی های وزنی، که تلاش می کنند با استفاده از ابزار عوامل تبدیل ارقامی که اهمیت آنها تغییر می کنند را به تصویر بکشند.
فرآیند تولید مواد شیمیایی و طراحی کارخانه باید با انتخاب یک مسیر آغاز شود، که در اینجا به عنوان مواد اولیه و نتیجه گام های واکنشی که آنها را به کالاهای مطلوب تبدیل می کند، اندازه گیری ریسک محیط زیستی و ایمنی که می بایست برای سایر جایگزین ها رعایت شود، تعریف می شود.
انتخاب معیارهای درست محیط زیستی و عملکرد ایمنی برای یک فرآیند به ماهیت نگرانی های محیط زیستی، نوع و مقدار اطلاعات موجود و درجه صحت مورد نیاز در نمایندگی بستگی دارد. شاخص های راهنما در حال حاضر به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرند تا مسیرهای تولید مواد شیمیایی را مورد ارزیابی قرار دهند. چندین شاخص تحلیل ریسک توسعه یافته اند، که برخی از آنها به صورت بین المللی شناخته شده و اثبات شده هستند، و برخی از آنها در داخل شرکت ها استفاده و توسعه داده شده اند.
داده های مورد نیاز برای هر یک از این شاخص ها مختلف هستند و نتایج تولید شده ممکن است متفاوت باشند. شاخص های مختلف ریسک برای مراحل مختلف توسعه فرآیندها، طراحی و اقدام مناسب هستند. برخی از آنها می توانند در مراحل اولیه برنامه ریزی مورد استفاده قرار گیرند و نیاز به دانش کلی در مورد سیستم تحت بررسی دارند، و برخی از آنها باید در واحدهای موجود با دانش کامل در مورد همه جنبه های واحد به کار برده شوند. یکی از شاخص های ریسک در ادامه معرفی شده است.
شاخص های ساده محیط زیستی در برنامه ریزی
شاخص های ساده در مراحل اولیه برنامه ریزی مورد استفاده قرار می گیرند و در زمان هایی که اکثر اطلاعات جزئی در مورد فرآیند هنوز وجود ندارند. توسعه یک شاخص ساده ریسک برای سیستم ها کار ساده ای نیست؛ لازمه آن دانش کافی در مورد میزان اهمیت برای اعتبار سیستم و چگونگی تسهیم آن در محیط زیست است. تعداد معیارهای نماینده در ساختن شاخص باید تا آنجا که ممکن است کم باشد ولی تا آنجا که مورد نیاز باشد تعداد آنها افزایش یابد.
این شاخص های ساده به دلیل ماهیت خود، تنها در برخی کاربردها مورد استفاده قرار می گیرند و نباید در مورد مقایسه های ایمنی عمومی تر مورد استفاده قرار گیرند.
در صنعت پتروشیمی، اشکال اولیه شاخص های سمی برای برنامه ریزی در دهه 1980 و پس از توسعه مدل های بهینه سازی برای صنعت آغاز شد. این شاخص ها در آن زمان بسیار ساده بودند، و اولین باری بود که میزان سمی بودن مواد در برنامه ریزی مورد توجه قرار می گرفت. فتحی – افشار و همکاران در سال 1985 TLV شیمیایی را به عنوان شاخصی برای تابع سلامت انتخاب کردند.
شیمیایی 1 خطرناک تر از شیمیایی 2 در نظر گرفته شد در صورتی که TLV1 کمتر از TLV2 باشد؛ بنابراین این شاخص به صورت تابع معکوس TVL در نظر گرفته شد.