عصاره نفت (یعنی محصولات پتروشیمی) هر یک از گروه بزرگی از مواد شیمیایی هستند که از نفت و گاز طبیعی استخراج می شوند، این محصولات یا به صورت مستقیم یا به صورت غیرمستقیم و به عنوان محصولات جانبی تولید می شوند و معمولا به عنوان کالاهای تجاری محسوب می شوند.
فرض بر این است که نفت و گاز منابع اصلی تولید اکثر محصولات پتروشیمی هستند زیرا این محصولات اقتصادی و به وفور در دسترس هستند.[1] تولید محصولات پتروشیمی در هر سال نیاز به حدود 5 درصد از نفت و گاز تولیدی در کل جهان دارد. سهم این محصولات از بازار جهانی محصولات پتروشیمی تقریبا 40 درصد است.[2]
محصولات پتروشیمی نقش بسیار مهمی در هان امروزه ایفا می کنند، زیرا وجود آنها برای تولید مواد غذایی، پوشاک، پناهگاه و استراحت ضروری است. محصولات پتروشیمی در بسیاری از صنایع مانند پلیمر، فیبرهای مصنوعی، انواع پلاستیک، صابون و انواع شوینده ها، حلال ها، محصولات داروئی، کودهای شیمیایی، محصولات ضد آفت، مواد منفجره، انواع رنگ، کفپوش و مواد عایق کاری مورد استفاده قرار می گیرند.
محصولات شیمیایی حتی در محصولات متمایزی مانند آسپیرین، لباس های پولیستری، چمدان، قایق، اتومبیل، هواپیما، دیسک های ضبط و نوارها نیز کاربرد دارند. محصولاتی مانند روغن های روان کننده، نفت سفید، گازوئیل، LPG و سوخت جت در زمره محصولات پتروشیمی محسوب نمی شوند زیرا این محصولات ترکیبات شیمیایی نیستند بلکه ترکیبی از انواع هیدروکربن ها هستند.[3]
کاربرد محصولات پتروشیمی
صنعت پتروشیمی مسوول تولید بسیاری از چیزهایی است که ما به طور روزمره از آنها استفاده می کنیم. محصولات پتروشیمی در صنایع غذایی، صنایع داروئی، صنایع کشاورزی و صنایع تکنولوژی بسیار مفید هستند. این محصولات می توانند در ساخت انواع کود شیمایی، پلیمرها، حلال ها، رنگ ها، حشره کش ها، مواد شوینده و مواد آرایشی به کار روند. این مواد به عنوان سوخت و روغن های روان کننده در صنعت خودرو سازی و سایر مصارف صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند.
محصولات پتروشیمی مانند بنزین، گازوئیل و سایر روغن ها به دلیل افزایش قابل توجه تولید انواع خودرو با افزایش بسیار چشمگیری مواجه هستند.[4] محصولات پتروشیمی همچنین ممکن است به عنوان روغن در تولید مواد غذایی، محصولات داروئی، کارخانه های تولید غذا و نوشیدنی مورد استفاده قرار گیرند.
استفاده بسیار مهم دیگر از محصولات پتروشیمی به عنوان نگهدارنده و مواد افزودنی خوراکی در تولید مواد غذایی است که باعث افزایش میزان تازگی محصولات کنسروی است. مواد آرایشی که حاوی روغن هستند و نیز انواع عطر و ادکلن جز محصولات پتروشیمی هستند.
کفش های انعطاف پذیر لاستیکی که در همه شرایط آب و هوایی می توانند بدون آسیب مورد استفاده قرار گیرند، توسط محصولات پتروشیمی تولید می شوند. رنگ های متفاوت نیز یکی از مهم ترین کاربردهای محصولات پتروشیمی هستند. اتیلن که یکی از محصولات پتروشیمی است در تولید فیلم عکاسی، بسته بندی مواد غذایی، مواد مورد استفاده در صنعت ساخت و ساز و کیسه های زباله نیز از دیگر محصولات پتروشیمی هستند.[5]
خطرات مربوط به صنعت پتروشیمی
اگرچه صنعت پتروشیمی موارد استفاده و کاربرد بیشماری در زندگی روزمره ما دارند اما می توانند به همان اندازه برای زندگی موجودات زنده و اکوسیستم زمین خطرناک باشند. اکثر این مواد شیمیایی وقتی که منتشر می شوند می توانند اثرات نامطلوبی بر محیط زیست ما مانند هوا، آب و خاک بگذارند.
ترکیبات آروماتیک که در محصولات پتروشیمی وجود دارند یکی از مهم ترین آلاینده های محیط زیست هستند که ممکن است از محل تراوش طبیعی نفت، ضایعات صنعتی و آلاینده ها، ضایعات مربوط به ذخیره نفت، جریان تصادفی از تانکرهای نفت، ضایعات حاصل از تولید زغال سنگ، آلاینده های صنعتی پتروشیمی و سایر آلاینده ها در طبیعت نفوذ کنند.
صنعت پتروشیمی یکی از مهم ترین منابع تولید گازهای گلخانه ای اصلی است که مسوول گرم شدن زمین هستند. سایر تاثیرات منفی صنعت پتروشیمی بر محیط زیست عبارتند از: از بین رفتن لایه اوزون، باران های اسیدی، آلودگی هوا و غیره. در صنعت پتروشیمی مواد شیمیایی که به صورت بالقوه مضر هستند در واقع سموم مهلک، بوهای سمی و یا مواد قابل احتراق هستند.[6]
در مناطق نزدیک به صنایع پتروشیمی، افزایش سطح صداهای منتشره باعث آلودگی صوتی می شود که منجر به افزایش سردرد، آزار و اذیت، مشکلات جسمی و روحی، استرس، بی حوصلگی، خشم، حساسیت شدید، اضطراب بیش از حد، عصبانیت، رفتارهای خطرناک و خشونت آمیز می شود.
آلودگی خاک ممکن است در اثر مواد باقیمانده از پروسه های پالایش شامل برخی ضایعات خطرناک، کاتالیزورها یا غبارهای کک، زیر تانک و لجن حاصل از پروسه های تولید باشد. صنعت پتروشیمی همچنین ممکن است باعث از بین رفتن تنوع زیستی و تخریب اکوسیستم شود.[7]
بخارهای حاصل از صنعت پتروشیمی شامل مقادیر معتنابهی از هیدروکربن های حلقوی و آروماتیک، فنول ها، مشتقات فلزی، مواد فعال سطحی، سولفیدها، اسید نفتیلنیک و سایر مواد شیمیایی می شود.[8] به دلیل سیستم های پالایش غیربهینه مواد سمی در بخارهای حاصل از تولید محصولات پتروشیمی وجود دارد که منجر به آلودگی آب می شود که هم برای زندگی جانوران دریایی و هم برای زندگی انسان بسیار خطرناک هستند.[9]
بروز آثار منفی محوصلات پتروشیمی ممکن است به روش های مختلفی صورت گیرد، ممکن است از طریق پوست جذب شوند یا بلعیده شوند. این مواد همچنین زندگی انسان را از طریق تجمع در بافت ها و ارگان ها و ایجاد آسیب مغزی، اعصاب و کبد، نواقص مادرزادی، سرطان، آسم و اختلالات هورمونی تهدید می کنند. سوزش پوست، زخم معده، آماس پوست نیز از آثار مزمن این تاثیرات منفی هستند.
[1] Chang QH (2007) Preparation of high wax emulsion and investigation on affecting factors. Advances in Fine Petrochemicals 4: 013
[2] Naderpour N (2008) Petrochemical Production Processes. SBS Publishers, Delhi, India
[3] Meyers RA (2005) Handbook of Petrochemicals Production Processes. McGraw-Hill, New York, USA Speight JG (2007) The Chemistry and Technology of Petroleum. (4th edn), CRC Press, Taylor and Francis Group, Boca Raton, Florida, USA.
[4]Wenpo R, Chaoha Y, Honghong S (2011) Characterization of average molecular structure of heavy oil fractions by 1H nuclear magnetic resonance and X-ray diffraction, China. Petroleum processing and petrochemical technology 13(3): 1-7.
[5] Divya BT, Alpa Y, Anuradha M (2017) Applications of Petrochemicals: A Mini Review. Recent Advances in Petrochemical Science 2(4): 1-4.
[6] Miedema HME, Walpot JI, Vos H, Steunenberg CF (2000) Exposure-annoyance relationships for odour from industrial sources. Atmospheric Environment 34(18): 2927-2936. Sucker K, Both R, Bischoff M, Guski R, Winneke G (2008) Odor frequency and odor annoyance. Part I: Assessment of frequency, intensity and hedonic tone of environmental odors in the field. International Archives of Occupational and Environmental Health 81: 671-682.
[7] Yu CL, Wang SF, Pan PC, Wu MT, Ho CK, et al. (2006) Residential exposure to petrochemicals and the risk of leukemia: Using geographic information system tools to estimate individual-level residential exposure. Am J Epidemiol 164(3): 200-207.
[8] Israel AU, Obot IB, Umoren SA, Mkpenie V, Ebong GA (2008) Effluents and Solid Waste Analysis in a Petrochemical Company- A Case Study of Eleme Petrochemical Company Ltd, Port Harcourt, Nigeria. E-Journal of Chemistry 5(1): 74-80.
[9]López-Navarro MA, Llorens-Monzonís J, Tortosa-Edo V (2013) The Effect of social trust on citizens’ health risk perception in the context of a petrochemical industrial complex. Int J Environ Res Public Health 10(1): 399-416.