موضوعات مربوط به بهداشت، ایمنی و محیط زیست[1] (HSE) یکی از موضوعاتی هستند که در راس برنامه های همه صنایع قرار دارند، اما این موضوع در صنعت پتروشیمی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مصرف کنندگان، کارکنان، سهامداران، قانونگذاران و همه صنایعی که در این صنعت موثر هستند به طور روز افزون به اهمیت صنعت پتروشیمی واقف می شوند.
در طول دهه های گذشته، صنعت پتروشیمی به طور چشمگیری انتشار گازهای آلاینده را کاهش داده است، و این مهم را با استفاده از توسعه های محیط زیستی و فناوری همراه با افزایش آگاهی نسبت به جنبه های ایمنی کار در کارخانه ها به انجام رسانیده است.
قوانین مربوط به حفاظت از محیط زیست و بهداشت و ایمنی به طور مداوم بازنگری و آپدیت می شوند و هدف از این کار بهبود محیط زندگی و کار در سرتاسر جهان است. مشکلات مربوط به حفاظت از محیط زیست به راحتی حل نمی شوند و این به دلیل تعدد وظایف و عوامل تاثیرگذار است. اگرچه، تشخیص ماهیت مشکل مربوط به ایمنی و اینکه در چه مرحله ای باید به آن پرداخت یک گام بلند در مسیر مرتفع کردن آن است.
انتخاب معیارهای مناسب محیط زیست و عملکرد سیستم ایمنی در یک فرآیند بستگی به ماهیت نگرانی های محیط زیستی، نوع و میزان اطلاعات در دسترس و درجه صحت مورد نیاز در ارائه اطلاعات است.
چندین شاخص تحلیل محیط زیست تاکنون مورد استفاده قرار گرفته اند که برخی از آنها را در سطح بین المللی می شناسند و به کار می گیرند، و برخی از آنها تنها در چند مورد پژوهی مورد استفاده قرار گرفته اند. داده های مورد نیاز برای محاسبه هر یک از این شاخص ها متفاوت است و هر یک از آنها نتایج مختلفی را تولید می کنند. معیارهای متفاوت ارزیابی وضعیت محیط زیست برای مراحل مختلف توسعه فرآیندها، طراحی و عملیات مورد استفاده قرار می گیرند.
برخی از این شاخص ها به اطلاعات بسیار ساده و اولیه نیاز دارند و می توانند در تمام مراحل مورد استفاده قرار گیرند، اما برخی دیگر تنها به درد ارزیابی یک واحد خاص می خورند و فرد باید اطلاعات کاملی در مورد واحد مورد نظر داشته باشد.
تاثیرات محیط زیستی صنعت پتروشیمی
در 20 سال گذشته قوانین مربوط به حفظ محیط زیست که بر صنعت پتروشیمی تاثیر می گذارند، رشد چشمگیری داشته اند. این قوانین در حال حاضر محصولات، کیفیت آب و هوا، ضایعات، احیای اراضی، کاهش صدا و موضوعات مربوطه را در بر می گیرند.
اگر بخواهیم چشم انداز 20 سال آینده را تصویر کنیم، به نظر می رسد که صنعت پتروشیمی جهانی با یک چالش اساسی مواجه باشد و آن پاسخگویی به تداوم الزامات سیاسی و اجتماعی برای بهبود مستمر در عملکرد محیط زیست است، در حالی که به طور همزمان اعتبار اقتصادی و مالی آن را نیز تضمین نماید.
توسعه رویکرد طرفداری از محیط زیست در صنعت پتروشیمی دو موج بزرگ توسعه را شاهد بوده است. موج اول در طول دهه 1960 میلادی شکل گرفت و در سال 1972 زمانی که باشگاه رم[2] گزارش «محدودیت رشد[3]» را منتشر کرد به اوج خود رسید.
پاسخ صنعت پتروشیمی به این گزارش اعتراضی و همراه با واکنش تند بود. حفاظت از محیط زیست از دید فعالان صنعت پتروشیمی یک هزینه غیر ضروری در تولید بود. اگرچه، رژیم های مقررات به تدریج توسط دولت ها در بخش عمده ای از جهان توسعه یافته غرب و براساس الگوی «شناسایی و اصلاح[4]» معرفی شدند و تنبیهات و جریمه هایی نیز برای متخلفان در نظر گرفته شد.
در اواسط دهه 1970، طرح «آلوده کننده باید جریمه بپردازد[5]» مطرح شد و توسط اکثر کشورها نیز پذیرفته شد. ویژگی مهم این قوانین برنامه های مربوط به کاهش هزینه های تولید برای جبران این زیان بود.
موج دوم این حمایت گرایی در طول دهه 1970 شکل گرفت و در دهه 1980 زمانی که مدیر عامل برنامه محیط زیست سازمان ملل[6] مجموعه ای از سخنرانی های خود را منتشر کرد به اوج رسید. در طول دهه 1970، بحث اصلی او این بود که فلسفه تولید باید به گونه ای باشد که برای رسیدن به توسعه اقتصادی، پایه اکولوژی را از بین نبرد.
در حالی که در موج اول حمایت گرایی از محیط زیست تمرکز اصلی بر روی ظرفیت تولید باید به نحوی تعیین شود که میزان استفاده از مواد اولیه مانند انرژی فسیلی، فلزات و غیره به حداقل برسد، موج دوم اساسا بر این پایه استوار بود که جلوی افزایش صدمه به محیط زیست به بهانه توسعه اقتصادی گرفته شود. اثرات گرم شدن زمین و از بین رفتن لایه اوزون بحث های اصلی در طول دهه 1980 بودند.
موج دوم حمایت گرایی از محیط زیست در سال 1987 و زمانی به اوج خود رسید که کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه[7] گزارشی منتشر کرد و در آن مفهوم توسعه پایدار[8] را برای اولین بار به صورت مبسوط معرفی کرد. در این نقطه از توسعه تاریخی، استراتژی های محیط زیستی ایده «شناسایی و اصلاح» را کنار گذاشت و رویکرد «پیش بینی و پیشگیری[9]» را جایگزین آن کرد.
مساله در اینجا دیگر رشد یا عدم رشد نبود بلکه مساله نوع رشد بود. درخواست برای جلوگیری از آلایندگی و افزایش فشار و تقاضا برای محصولات و فرآیندهای پایدار روند جدیدی را در صنعت پالایش به وجود آورد. در داخل صنعت پتروشیمی، حمایت از مفهوم توسعه پایدار بر اساس گزاره های زیر صورت می گیرد:
حفاظت و بهبود کیفیت محیط زیست
مدیریت محتاطانه منابع در دسترس شامل توسعه فناوری های جدید، پاک و با مصرف بهینه انرژی
گذار به سمت ترکیبی از منابع پایدار انرژی و الگوهای مصرف (شامل انتقال از سوخت های پر کربن به سوخت های کم کرین)
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در این حوزه، تاثیرات بالقوه آلاینده های شیمیایی به 9 دسته تقسیم شده اند که عبارتند از:
گرم شدن زمین
خطرات بالقوه اکسیده شدن فوتوشیمی (یا دود)
نازک شدن لایه اوزون
خطر اسیدشدگی
خطر آلودگی آب
خطر مسمومیت انسان ها به دلیل بلعیدن مواد شیمیایی
خطر مسمومیت انسان ها به دلیل استنشاق یا جذب از طریق پوست
خطر مسمومیت انسان ها به دلیل نوشیدن آب آلوده
خطر مسمومیت انسان ها از طریق خاک آلوده
[1] Health, Safety and Environmental (HSE)
[5] Polluter-Pays-Principle
[6] Executive Director of the United Nations Environment Program
[7] World’s Commission on Environmental and Development
[8] Sustainable Development
[9] anticipated-and-prevent-approach