تولیدکنندگان صنعت پتروشیمی پیشگام صنایع دیگر در منطقه خاورمیانه به شمار می‌آیند. صنعت پتروشیمی این منطقه طی 30 سال گذشته رشد خیره‌کننده‌ای را تجربه کرده است و این صنعت در سال 2016 شاهد رشد 3.7 درصدی، رسیدن به ظرفیت تولید سالانه 150 میلیون تن و پیشی گرفتن از رشد میانگین جهانی 2.2 درصد بود.
در دوره مورد بررسی، طبق اعلام انجمن پتروشیمی و مواد شیمیایی خلیج فارس (GPCA)، برنامه‌ای برای اجرای پروژه‌هایی به ارزش 13 میلیارد دلار اعلام شد.
این رشد توسط عوامل متعددی از جمله تقاضا برای بنزین و سوخت‌های جت و توسعه سریع صنعت پدید آمده است. افزون بر این، رشد روزافزون استفاده از پلی‌اتیلن در صنایع بسته‌بندی فشار بیشتری به تولید اتیلن وارد می‌کند.
با این‌حال، با توجه به اینکه تأمین مواد اولیه ارزان قیمت در بیشتر کشورهای خاورمیانه طی چند سال آینده پایان می‌یابد، تولیدکنندگان مواد شیمیایی که به دنبال گسترش صنایع داخلی هستند با چالش‌هایی روبه‌رو خواهند بود.
امروزه، مزیت‌های مقیاس(economy of scale) لزوم ایجاد مجتمع‌های جدید برای پاسخگویی به تقاضای روزافزون محصولات پتروشیمی را ضروری می‌کند. مجتمع‌های موجود که روزآمد کردن تجهیزات آنها شرایط دشواری دارد، به فناوری‌هایی متکی هستند که از کاتالیزورها و فرآیندهای جدید استفاده می‌کنند.
در این چارچوب، بومی‌سازی صنعت پتروشیمی یک امر ضروری است، زیرا این امکان را به کشورها می‌دهد تا رضایت داخلی بیشتری را در تولید دنبال کنند.
این موضوع اشکال مختلفی از قبیل توسعه ظرفیت داخلی برای تولید سوخت، مواد شیمیایی و دیگر محصولات به خود می‌گیرد. همچنین بدان معناست که احتمال می‌رود در بعضی شرایط کشورهایی که فرصت‌های رشد بیشتری دارند، نیازمند افزایش تولید داخلی کاتالیزورها و تجهیزات باشند.
فرصت منطقه ای
خاورمیانه برای تبدیل مؤثر نفت خام به سوخت و مواد پتروشیمی، با چالش‌های متنوعی روبه‌روست. در اصل مشکلات شیمیایی در مقیاس وسیع در زمره این چالش‌ها هستند. اگر در قلب هر پروژه، فناوری فرآیند وجود داشته باشد، آنگاه انرژی حیاتی هر فناوری فرآیند، کاتالیزور است. نقش کاتالیزور بسیار مهم است. از یک صابون روغنی گرفته تا محصولات دیگر، کاتالیزورها می‌توانند طیف وسیعی از سوخت‌ها و مواد شیمیایی با ارزش بالا را تولید کنند.
در این شرایط، دسترسی به فناوری‌های مناسب، به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا با تولید محصولات متنوع پتروشیمی از هیدروکربن‌ها ارزش افزوده بیشتری ایجاد کنند. فناوری‌های هوشمند و متصل به آنها امکان تولید سوخت‌های پاک و محصولات پتروشیمی را برای ساخت فیلم‌های پلاستیکی، رزین‌ها و الیاف فراهم می‌کند.. این راه‌حل‌ها، زباله کمتری تولید می‌کند و این انعطاف‌پذیری را به دنبال دارد تا با مقادیر مختلف مواد اولیه فعالیت‌ها ادامه یابد.
نمونه‌های مختلفی از این امر را می‌توان در خاورمیانه مشاهده کرد. برای نمونه، عربستان سعودی در یک دهه گذشته سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در صنعت پتروشیمی انجام داده است که طبق آمار و ارقام GPCA، 64.8 درصد از کل ظرفیت تولید منطقه در سال 2015 را به خود اختصاص داده است.
دانشگاه نفت و معادن ملک فهد در ظهران عربستان سعودی، در تلاش است فرآیندهای کاتالیزوری را توسعه دهد که این فرآیندها به پالایشگاه‌ها و تولیدکنندگان مواد آروماتیک اجازه می‌دهد تولید پارازایلین خود را از طیف گسترده‌ای از خوراک‌ها افزایش دهند.
فعالیت‌های این دانشگاه گامی در جهت حمایت از تلاش‌های مداوم عربستان برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود با گسترش صنایع پایین دستی به شمار می‌آید.
در جای دیگر منطقه، شرکت صنایع نفتی کویت از طیف وسیعی از فناوری‌های فرآیندی برای گسترش مجتمع پالایش و پتروشیمی خود در منطقه الزور، در جنوب شهر کویت استفاده می‌کند. این پروژه شامل یک مجتمع عمده کراکینگ کاتالیزوری مایعات برای تولید اتیلن و پروپیلن است.
چشم‌انداز آینده
با نگاه به آینده، این پیام واضح است: تولیدکنندگان پتروشیمی خاورمیانه دیگر نمی‌توانند به مواد اولیه ارزان قیمت اعتماد کنند و باید راه‌های دیگری برای حفظ رقابت خود بیابند. با افزایش قابلیت‌های تجاری و عملیاتی خود، تولیدکنندگان می‌توانند گام‌های اساسی در جهت پیشبرد عملیات تأسیسات خود بردارند. و فناوری، عاملی مهم در این پیشرفت‌ها به شمار می‌آید.
منبع: نشریه مید (میدل‌ایست اکونومیک دایجست)