به همین دلیل صنعت پتروشیمی مورد توجه خاص در سیاست های کلی اقتصاد قرار گرفته است. یکی از مهمترین الزامات دستیابی به اهداف سند چشم انداز بیست ساله، ایجاد بستر مناسب جهت رصد عملکرد بخش های مختلف کشور در راستای اجرای این سیاست ها و اولین قدم آن، تعریف شاخص های مناسب در این رابطه است.
بنابراین هدف گزارش حاضر، معرفی شاخص های مناسب مورد نیاز به منظور رصد عملکرد صنعت پتروشیمی کشور در راستای اجرای سیاست های کلی در راستای سند چشم انداز بیست ساله است.
گردآوری و انتخاب شاخص ها
مجموعه ای از شاخص های معرفی شده بانک جهانی، دفتر ارزیابی تأیید صلاحیت شرکت های دانش بنیان معاونت علمی ریاست جمهوری، مرکز آمار، سازمان ملی بهره وری، گزارش ها و برنامه های سالیانه شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سایر مراکز تولید آمار کشور مورد استفاده قرار گرفت که با توجه به امکانات آماری کشور برای بخش پتروشیمی قابل تولید و اتکا هستند.
سپس با اخذ نظر خبرگان صنعت پتروشیمی از طریق مصاحبه و اضافه شدن شاخص های جدید به مجموعه پیش گفته، مجموعه مذکور به 26 مورد از مهمترین شاخص های مرتبط محدود شده است. در ادامه با تحلیل کیفی محتوای شاخص ها، تلاش شده تا شاخص های مزبور در 6 گروه متناظر با بندهای مختلف سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی توزیع شوند تا شاخص های متناسب با هر بند از یکدیگر تفکیک شوند. شاخص های مذکور از نوع شاخص های خروجی بوده و براساس خروجی ها و نتایج اعمال سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی تدوین شده است تا از ایجاد محدودیت های غیرضروری برای دستگاه های اجرایی در اعمال ابتکار عمل در مسیر تحقق این سیاست ها اجتناب شود.
شاخص های پیشتازی اقتصاد دانش بنیان
پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقای جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه.
شاخص های متعددی را می توان برای ارزیابی میزان تحقق اقتصاد دانش بنیان در نظر گرفت، اما باید به این نکته توجه کرد که تولید دانش در هر بخشی به معنای به کارگیری آن شاخص در بخش مورد نظر نیست، به عبارت دیگر موارد بسیاری را می توان یافت که دانش در بخش خاص تولید شده، اما از آن در راستای بهبود عملکرد آن بخش استفاده نشده است. لذا در ادامه شاخص هایی پیشنهاد می شوند که نتیجه به کارگیری دانش در صنعت پتروشیمی کشور را اندازه گیری می کنند.
جایگاه شرکت های دانش بنیان در بین 13 شرکت اول صنعت پتروشیمی کشور (بر اساس حجم فروش):
افزایش این شاخص به معنای توسعه و پیشتازی شرکت های دانش بنیان در صنعت پتروشیمی کشور است.
حجم محصولات (اعم از تولیدات و خدمات) دانش بنیان در حوزه صنعت پتروشیمی کشور:
افزایش این شاخص به معنای توسعه عملکرد شرکت های دانش بنیان در تولید محصولات پتروشیمی کشور است. بخشی از اطلاعات مربوط به این شاخص در اختیار دفتر شرکت های دانش بنیان معاونت علمی ریاست جمهوری و شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی است.
ارزش صادرات محصولات دانش بنیان در حوزه صنعت پتروشیمی کشور:
افزایش این شاخص به معنای توسعه و نفوذ حقیقی عملکرد شرکت های دانش بنیان در صنعت پتروشیمی کشور است و اطلاعات مربوط به آن در اختیار دفتر شرکت های دانش بنیان معاونت علمی ریاست جمهوری، شرکت ملی صنایع پتروشیمی و گمرک است.
سهم داخل از مهندسی پروژه های صنعت پتروشیمی کشور:
این شاخص بیان می کند که شرکت های داخلی چند درصد در طراحی و مهندسی پروژه های پتروشیمی کشور سهیم بوده اند. افزایش این شاخص نشان از توسعه اقتصاد دانش بنیان در این بخش داشته ،زیرا لازمه مشارکت شرکت های داخلی در طراحی و مهندسی پروژه ها تسلط به دانش مربوط به آن است. اطلاعات کلی تر مربوط به این شاخص در اختیار شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی است.
سهم داخل در تأمین خرید پروژه های صنعت پتروشیمی کشور:
این شاخص بیان می کند که چند درصد از خرید پروژه های پتروشیمی کشور اعم از تجهیزات و مواد لازم، از داخل تأمین می شود. افزایش این شاخص نشان از توسعه اقتصاد دانش بنیان در این بخش داشته، زیرا لازمه تأمین خرید پروژه ها از داخل کشور، تولید بر پایه دانش روز و رقابت پذیری این تجهیزات و موارد لازم در داخل است. اطلاعات مربوط به این شاخص در اختیار شرکت ملی صنایع پتروشیمی، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و گمرک است.
شاخص های رشد بهره وری
محور قرار دادن رشد بهره وری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی کار، تقویت رقابت پذیری اقتصاد، ایجاد بستر رقابت بین مناطق و استان ها و به کارگیری ظرفیت و قابلیت های متنوع در جغرافیای مزیت های مناطق کشور.
بهره وری نسبت خروجی یک فرآیند به ورودی آن است و هرچه این نسبت بیشتر باشد به معنای استفاده بهینه از منابع در راستای تحقق اهداف اقتصادی است. شاخص های گوناگونی برای سنجش بهره وری وجود دارد که در ادامه برخی از شاخص های مناسب که منابع آماری آن در کشور وجود داشته و محاسبه آن برای صنعت پتروشیمی کشور امکان دارد، پیشنهاد شده است.
بهره وری کل عوامل تولید
این شاخص بهره وری مجموع عوامل تولید از قبیل نیروی کار و سرمایه را در صنعت پتروشیمی کشور اندازه گیری می کند و اطلاعات مربوط به آن در اختیار بانک مرکزی و سازمان ملی بهره وری است.
نسبت تولید به ظرفیت اسمی کل مجتمع های تولیدی
افزایش این شاخص به معنای استفاده هرچه بیشتر از ظرفیت های موجود پتروشیمی کشور بوده و بهره وری تولید صنعت پتروشیمی را از منظر ظرفیت به تولید این بخش بررسی می کند.
درصد پیشرفت واقعی طرح های در دست اجرا نسبت به برنامه آنها
افزایش این شاخص نشان می دهد که پیشرفت واقعی طرح های در دست اجرای پتروشیمی کشور هرچه بیشتر مطابق با برنامه آنها بوده و نشان از جلوگیری از هرگونه اتلاف زمان و هزینه های تابع آن در اجرای طرح ها و در نتیجه افزایش بهره وری در این بخش است.
اطلاعات مربوط به شاخص های فوق، از گزارش های سالیانه عملکرد صنعت پتروشیمی که توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی تولید می شود، قابل استخراج است. البته برای اطمینان از صحت و کامل بودن اطلاعات در این بخش، باید سامانه های اطلاعاتی این شرکت با مقررات لازم حمایت شده و تقاطع اطلاعاتی لازم با سایر سامانه ها به وجود آید.
شاخص های اصلاح الگوی مصرف و هدفمندسازی یارانه ها
· استفاده از ظرفیت اجرای هدفمندسازی یارانه ها در جهت افزایش تولید، اشتغال و بهره وری، کاهش شدت انرژی و ارتقای شاخص های عدالت اجتماعی.
· مدیریت مصرف با تأکید بر اجرای سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف و ترویج مصرف کالاهای داخلی همراه با برنامه ریزی برای ارتقای کیفیت و رقابت پذیری در تولید.
اصلاح الگوی مصرف، کاهش شدت انرژی و افزایش بهره وری (در حوزه استفاده از منابع کشور نظیر انرژی و آب) به عوامل متعددی ارتباط دارند، اما به نظر می رسد هدفمندی یارانه‌ها مهمترین فعالیت در راستای دستیابی به این اهداف است، بنابراین در ادامه شاخص هایی معرفی شده اند که مصرف بهینه انرژی و آب در بخش پتروشیمی کشور را می سنجند.
میزان مصرف انرژی به ازای هر تن محصول تولیدی
کاهش این شاخص به معنای کاهش شدت انرژی و افزایش بهره وری در مصرف انرژی در صنعت پتروشیمی کشور است. اطلاعات مربوط به این شاخص در اختیار مرکز آمار ،وزارتخانه های نفت و نیرو، شرکت بهینه سازی مصرف سوخت و بانک مرکزی قرار دارد. از آنجایی که خوراک صنعت پتروشیمی نیز از جنس انرژی است (گاز طبیعی و خوراک های مایع)، لذا برای بررسی دقیق تر مصرف، گزارش جداگانه این شاخص هم برای مصرف خوراک و هم برای مصرف انرژی به عنوان سوخت در طول انجام فرآیندهای این صنعت لازم به نظر می رسد.
میزان مصرف آب به ازای هر تن محصول تولیدی
· استفاده از ظرفیت اجرای هدفمندسازی یارانه ها در جهت افزایش تولید، اشتغال و بهره وری، کاهش شدت انرژی و ارتقای شاخص های عدالت اجتماعی.
· مدیریت مصرف با تأکید بر اجرای سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف و ترویج مصرف کالاهای داخلی همراه با برنامه ریزی برای ارتقای کیفیت و رقابت پذیری در تولید.
اصلاح الگوی مصرف، کاهش شدت انرژی و افزایش بهره وری (در حوزه استفاده از منابع کشور نظیر انرژی و آب) به عوامل متعددی ارتباط دارند، اما به نظر می رسد هدفمندی یارانه‌ها مهمترین فعالیت در راستای دستیابی به این اهداف است، بنابراین در ادامه شاخص هایی معرفی شده اند که مصرف بهینه انرژی و آب در بخش پتروشیمی کشور را می سنجند.