چگونه عملکرد شرکت های پتروشیمی را ارزیابی کنیم؟- بخش دوم

بند «12»- افزایش قدرت مقاومت و کاهش آسیب پذیری اقتصاد کشور از طریق:

1        توسعه پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان به ویژه همسایگان.

2        استفاده از دیپلماسی در جهت حمایت از هدف های اقتصادی.

3        استفاده از ظرفیت های سازمان های بی نالمللی و منطقه ای.

سهم کشورهای منطقه از کل صادرات پتروشیمی کشور

افزایش این شاخص در بلندمدت به معنای ارتباط قوی تر اقتصادی با کشورهای منطقه و تصاحب بازارهای بالقوه آنها در مقابل رقیبان منطقه ای شامل عربستان و ترکیه بوده و در نهایت افزایش قدرت مقاومت و کاهش آسیب پذیری اقتصاد کشور را به دنبال خواهد داشت.

درجه تمرکز کالاهای صادراتی

این شاخص بیانگر سهم چند کشور اول هدف صادرات محصولات پتروشیمی کشور از کل صادرات این بخش است و افزایش آن به معنای تمرکز بازار صادراتی پتروشیمی کشور بر چند کشور مشخص و محدود بوده که این موضوع آسیب پذیری اقتصادی کشور را بالا می برد؛ زیرا در صورت بروز هر مشکلی با این کشورهای خاص، بازار صادرات این محصولات به طور قابل توجهی کاهش خواهد یافت. لذا کاهش این شاخص مطلوب بوده و نشان از تنوع بازارهای صادراتی صنعت پتروشیمی کشور خواهد داشت.

اطلاعات مربوط به هر دو شاخص فوق در اختیار گمرک و شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار دارد.

شاخص های توسعه عملکرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

بند «11»- توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج.

سهم مناطق ویژه اقتصادی از کل ارزش صادرات محصولات پتروشیمی کشور 

افزایش این شاخص به معنای توسعه عملکرد مناطق ویژه اقتصادی در صادرات مبتنی بر ارزش محصولات پتروشیمی کشور است.

سهم مناطق ویژه اقتصادی از کل ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی کشور

افزایش این شاخص به معنای توسعه عملکرد مناطق ویژه اقتصادی در ایجاد ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور بوده و بیانگر تمرکز این صنعت در افزایش ظرفیت اسمی خود و تکمیل زنجیره ارزش در مناطق ویژه اقتصادی، هم راستا با تجربیات موفق کشورهای پیشرو در صنعت پتروشیمی جهان مانند آلمان (توسعه پارک های شیمیایی) و سنگاپور (توسعه خوشه شیمیایی) است.

سهم مناطق ویژه اقتصادی از طرح های در دست اجرای صنعت پتروشیمی کشور

افزایش این شاخص به معنای توسعه عملکرد مناطق ویژه اقتصادی در ایجاد ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی کشور در آینده نزدیک (با خاتمه طرح های در دست اجرای پتروشیمی کشور) بوده و بیانگر حفظ تمرکز این صنعت در افزایش ظرفیت اسمی خود از طریق مناطق ویژه اقتصادی است.

نسبت تولید به ظرفیت اسمی مجتمع های پتروشیمی واقع در مناطق ویژه اقتصادی کشور

افزایش این شاخص نشان از افزایش بهره وری در عملکرد تولید مناطق ویژه اقتصادی کشور در بخش پتروشیمی دارد. شایان ذکر است در شاخص های مذکور توسعه صنعت پتروشیمی در مناطق ویژه واقع در کرانه های ساحلی کشور هدف است.

شاخص های حمایت از صادرات و تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز

در حوزه حمایت از صادرات و تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز به طور خاص می توان به بندهای «11»، «13» و «15» سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به شرح زیر اشاره کرد:

بند «13»- حمایت همه جانبه هدفمند از صادرات کالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت از طریق:

1        تسهیل مقررات و گسترش مشوق های لازم،

2        گسترش خدمات تجارت خارجی و ترانزیت و زیرساختها‌ی لازم،

3        تشویق سرمایه گذاری خارجی برای صادرات،

4        برنامه ریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکل دهی بازارهای جدید و تنوع بخشی پیوندهای اقتصادی با کشورها به ویژه با کشورهای منطقه،

5        استفاده از سازوکار مبادلات تهاتری برای تسهیل مبادلات در صورت نیاز،

6         ایجاد ثبات رویه و مقررات درباره صادرات با هدف گسترش پایدار سهم ایران در بازارهای هدف.

بند«10»- مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز از طریق:

1        انتخاب مشتریان راهبردی،

2        ایجاد تنوع در روش های فروش،

3        مشارکت بخش خصوصی در فروش،

4        افزایش صادرات گاز

5        افزایش صادرات برق،

6         افزایش صادرات پتروشیمی،

7        افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی.

بند «18»- افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز، توسعه تولید کالاهای دارای بازدهی بهینه (براساس شاخص شدت مصرف انرژی) و بالا بردن صادرات برق، محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی با تأکید بر برداشت صیانتی از منابع.

در بندهای «11»، «13» و «15» به ترتیب به افزایش صادرات به تناسب ارزش افزوده، افزایش صادرات پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز و بالابردن صادرات پتروشیمی اشاره شده است که تمامی این موارد به افزایش ارزش صادرات محصولات پتروشیمی کشور از طریق تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز و پتروشیمی اشاره دارد. لذا در ادامه شاخص هایی مبتنی بر اندازه گیری این نتایج ارائه شده است.

. سهم صنعت پتروشیمی از تولید ناخالص داخلی کشور

بهبود این شاخص به معنای ارتقای جایگاه صنعت پتروشیمی در اقتصاد ملی کشور است. با افزایش تولید محصولات پتروشیمی کشور و به دنبال آن تولید محصولات میانی و پایین دستی و تنوع  بخشی به محصولات، رهایی اقتصاد کشور از فضای تک محصولی تقویت می شود.

سهم صنعت پتروشیمی از صادرات غیرنفتی کشور

افزایش این شاخص به معنای افزایش صادرات صنعت پتروشیمی به عنوان پایین دست نفت و گاز بوده و نشان از توسعه مناسب زنجیره ارزش نفت و گاز و افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر پتروشیمیایی به جای نفت خام و گاز طبیعی دارد. شایان ذکر است هرچه در طول زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی به سمت محصولات نهایی حرکت کنیم، نتیجه مطلوب تری حاصل می شود. 

سهم صنعت پتروشیمی از صادرات محصولات صنعتی کشور

افزایش این شاخص نشان از عملکرد بهتر کشور در بهره برداری از مزیت نسبی خود در این صنعت نسبت به سایر صنایع دارد.

سهم صادرات محصولات بالادستی از کل تولید محصولات بالادستی پتروشیمی کشور

کاهش این شاخص به معنای کاهش صادرات محصولات بالادستی پتروشیمی قبل از تبدیل آنها به محصولات میان دست و پایین دست است ،زیرا انتظار می رود این محصولات در بازار داخلی فروش رفته و به محصولات با ارزش افزوده بیشتر در حلقه های میانی و انتهایی زنجیره ارزش تبدیل شوند. لذا کاهش این شاخص مطلوب بوده و نشان دهنده توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی کشور در داخل و دور شدن از تولید و صادرات محصولات بالادست گازپایه کم ارزشی نظیر متانول و اوره است.

رابطه مبادله تجاری صنعت پتروشیمی کشور

این شاخص از نسبت ارزش هر تن محصول صادراتی به ارزش هر تن محصول وارداتی صنعت پتروشیمی کشور به دست می آید. افزایش این شاخص به معنای رشد ارزش محصولات صادراتی در مقایسه با محصولات وارداتی پتروشیمی کشور بوده و نشان دهنده توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی کشور و صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر است. اطلاعات مربوط به این شاخص در اختیار گمرک جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.

ارزش هر تن محصول صادراتی صنعت پتروشیمی کشور

افزایش این شاخص به معنای افزایش صادرات دارای ارزش افزوده بالا و توسعه زنجیره  ارزش صنعت پتروشیمی کشور است.

نسبت ظرفیت تولید محصولات میان دست به ظرفیت تولید محصولات بالادست صنعت پتروشیمی کشور

افزایش این شاخص، توسعه متوازن زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی کشور از حلقه بالادست به میان دست را نشان می دهد که امکان تبدیل درصد بیشتری از محصولات بالادست به میان دست و در نهایت محصولات پایین دست را فراهم می کند.

  نسبت ظرفیت تولید محصولات میان دست به ظرفیت تولید محصولات بالادست طرح های در دست اجرای پتروشیمی کشور

افزایش این شاخص، توسعه متوازن زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی کشور از حلقه بالادست به میان دست را در صورت خاتمه طرح های در دست اجرای این صنعت نشان می دهد. بدین ترتیب امکان تبدیل درصد بیشتری از محصولات بالادست به میان دست و در نتیجه امکان بالقوه افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده بیشتر نسبت به محصولات بالادستی را فراهم می سازد.

نسبت ظرفیت تولید محصولات پایین دست به ظرفیت تولید محصولات میان دست موجود پتروشیمی کشور

افزایش این شاخص، توسعه متوازن زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی کشور از حلقه میان دست به پایین دست را در وضعیت موجود نشان می دهد که امکان تبدیل درصد بیشتری از محصولات میان دست به پایین دست و در نتیجه امکان ارزش آفرینی بیشتر را فراهم می کند.

 نسبت ظرفیت تولید محصولات پایین دست به ظرفیت تولید محصولات میان دست طرح های در دست اجرای پتروشیمی کشور

افزایش این شاخص، توسعه متوازن زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی کشور از حلقه میان دست به پایین دست را در صورت خاتمه طرح های در دست اجرای این صنعت نشان میدهد . با توسعه این حلقه امکان تبدیل درصد بیشتری از محصولات میان دست به پایین دست و در نتیجه امکان بالقوه افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده بیشتر نسبت به محصولات بالادستی و میان دستی را فراهم می سازد. 

اطلاعات مربوط به شاخص های فوق در اختیار گمرک و شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار دارد. شایان ذکر است که برای محاسبه این شاخص ها، ضروری است شرکت ملی صنایع پتروشیمی و مجتمع های تولیدی این بخش از گزارشات عملکرد خود را در قالب طبقه بندی محصولات تولیدی بر مبنای بالادست، میان دست و پایین دست ارائه دهند.