اگر به میزان فروش محصولات پتروشیمی و شیمیایی در طول 10 سال گذشته (2018- 2008) نگاه کنیم، موارد زیر را مشاهده خواهیم کرد:
· در سال 2009، چین برای اولین بار تبدیل به بزرگترین تولیدکننده محصولات پتروشیمی و شیمیایی در جهان شد که در مجموع 6/23 درصد از کل فروش محصولات پتروشیمی جهان را به خود اختصاص داد و پس از آن اتحادیه اروپا قرار داشت که در حدود 4/23 درصد از کل فروش جهان را از آن خود کرده بود. از سال 2009 به بعد چین همواره به سهم بازار خود افزوده است که این موضوع به ضرر چین بوده است.
· میزان گردش مالی صنعت پتروشیمی و شیمیایی جهان در سال 2018 بالغ بر 3.347 میلیارد یورو بوده است. در سال 2018 نیز چین با گردش مالی 1.198 میلیارد یورو هنوز هم بزرگترین تولیدکننده محصولات پتروشیمی و شیمیایی جهان بوده است، این بدان مفهوم است که چین در سال 2018 در حدود 8/35 درصد از کل فروش محصولات پتروشیمی و شیمیایی را به خود اختصاص داده است.
· صنعت پتروشیمی و شیمیایی اتحادیه اروپا با 9/16 درصد مقام دوم را در جدول پرفروش ترین ها در دنیا به دست آورد و ایالات متحده آمریکا با 14 درصد در مقام سوم جای گرفت. میزان رقابت در سطح جهانی در طول 10 سال گذشته به شدت متحول شده است، زیرا کشورهای نوظهور در آسیا در حال حاضر بالاترین رتبه ها را به خود اختصاص داده اند.
· کشورهای بریک (BRIC) شامل برزیل، روسیه، هند و چین در سال 2018 مجموعا 8/42 درصد از کل فروش محصولات پتروشیمی و شیمیایی را به خود اختصاص داده اند. تقریبا سه چهارم فروش محصولات شیمیایی جهان در سال 2018 متعلق به کشورهای بریک، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا بوده است. یک چهارم باقیمانده نیز متعلق به کشورهای نوظهور در آسیا و خاورمیانه بوده است.
نمودار 1- میزان فروش محصولات شیمیایی و پتروشیمی در کل جهان در سال 2018، بالغ بر 3.347 میلیارد یورو بوده است
منبع: Cefic Chemdata International 2019/ *بقیه اروپا شامل کشورهای سوئیس، نروژ، ترکیه، روسیه و اوکراین می شود/ ** توافقنامه تجارت آزاد آمریکای شمالی/ *** آسیا به جز چین، هند، ژاپن و کره جنوبی/ به جز مواردی که ذکر شده است صنعت پتروشیمی و شیمیایی شامل صنعت محصولات داروئی نمی شود/ به جز مواردی که ذکر شده است اتحادیه اروپا شامل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا می شود.
میزان فروش محصولات پتروشیمی و شیمیایی به تفکیک کشور: 10 کشور برتر
در سال 2018، ده کشور برتر تولیدکننده محصولات پتروشیمی مجموعا تراکنشی بالغ بر 2.910 میلیارد یورو داشته اند که در حدود 7/86 درصد از کل فروش محصولات پتروشیمی در دنیا را شامل می شود.
شش کشور از ده کشور برتر تولیدکننده محصولات شیمیایی و پتروشیمی در جهان آسیایی هستند (چین، ژاپن، کره جنوبی، هند، تایوان و عربستان سعودی) که در مجموع میزان فروش آنها بالغ بر 1.886 میلیارد یورو بوده است- 5/51 درصد از بازار جهانی. میزان فروش چین به تنهایی از مجموع فروش اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا بیشتر است (1.198 میلیارد یورو در مقایسه با 656 میلیارد یورو + 468 میلیارد یورو)
نمودار 2- میزان فروش محصولات پتروشیمی به تفکیک کشور
منبع: Cefic Chemdata International 2019/ به جز مواردی که ذکر شده است صنعت پتروشیمی و شیمیایی شامل صنعت محصولات داروئی نمی شود/ به جز مواردی که ذکر شده است اتحادیه اروپا شامل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا می شود.
دو کشور از 10 کشور برتر تولیدکننده محصولات پتروشیمی و شیمیایی اروپایی هستند (یعنی 28 کشور عضو اتحادیه اروپا +روسیه)، که مجموع درآمد تولیدی آنها بالغ بر 5/640 میلیارد یورو است (1/19 درصد). میزان فروش محصولات پتروشیمی اروپایی ها از سال 2017 تا سال 2018 به اندازه 8/2 درصد افزایش داشته است. میزان درآمد حاصل از فروش محصولات پتروشیمی در اکثر کشورهای اروپایی در سال 2018 رشد کرده است.
دو کشور از 10 کشور برتر تولیدکننده محصولات پتروشیمی و شیمیایی نیز آمریکایی هستند (ایالات متحده آمریکا و برزیل)، که میزان درآمد حاصل از فروش از آنها 6/537 میلیارد یورو بوده است (1/16 درصد). میزان درآمد حاصل از فروش در صنعت پتروشیمی ایالات متحده آمریکا به طور متوسط در سال 2018 در مقایسه با سال 2017 کمتر از 1 درصد رشد داشته است. کسب و کار پتروشیمی ها در برزیل در سال 2018 توفیقی به دست نیاورد، زیرا میزان فروش آنها در سال 2018 به اندازه 2 درصد کاهش یافت.
چشم انداز صنعت پتروشیمی به سرعت در حال تغییر است. چین صنعت پتروشیمی خود را وارد مرحله بعدی توسعه کرده است و قصد دارد از یک «کشور درجه دو» به یک «کشور درجه یک» و از یک «کشور بزرگ» به یک «قدرت بزرگ» در صنعت نفت و پتروشیمی تبدیل شود، که در زمینه نوآوری های فناورانه پیشرو است و نفر اول در بازارهای جهانی است.
میزان فروش محصولات پتروشیمی و شیمیایی جهان به تفکیک منطقه
سهم چین از فروش بازار جهانی پتروشیمی در سال 2018 به 8/35 درصد افزایش پیدا کرد، این رقم برای چین در سال 2008 حدود 2/18 درصد بود. سهم اتحادیه اروپا از فروش جهانی این محصولات نیز از 5/26 درصد در سال 2008 به 9/16 درصد در سال 2018 کاهش پیدا کرده است. اتحادیه اروپا به تدریج جایگاه خود را در میان تولیدکنندگان برتر صنعت پتروشیمی به چین و بقیه آسیا (به جز ژاپن) از دست داده است.
نتایج تحلیل های آماری همچنان نشان می دهد که سهم فروش محصولات شیمیایی در مناطق صنعتی (نفتا و ژاپن) در طول ده سال گذشته کاهش یافته است. سهم نفتا از فروش جهانی از 8/21 درصد در سال 2008 به 8/15 درصد در سال 2018 کاهش یافته است. برای ژاپن نیز سناریوی کمابیش مشابهی اتفاق افتاده است و سهم فروش محصولات پتروشیمی برای این کشور در دور زمانی مشابه از 7 درصد به 4/5 درصد کاهش یافته است.
صنعت پتروشیمی اروپا نیز هنوز یکی از پیشروان در جهان است که نوآوری های زیادی در این حوزه انجام داده است. در شرایطی که 90 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی در دهه های آینده در خارج از اروپا اتفاق خواهد افتاد، چالش پیش رو برای اروپا این است که همچنان قدرت رقابت پذیری خود را بالا نگه دارد. استفاده از مزیت های مربوط به بازارهای نوظهور لازمه این است که شرایط جذابی برای خود ایجاد کند که موقعیت جهانی صنعت پتروشیمی اروپا را بهبود بخشد.
نمودار 3- فروش جهانی محصولات پتروشیمی به تفکیک منطقه
منبع: Cefic Chemdata International 2019/ * توافقنامه تجارت آزاد آمریکای شمالی/ ** آسیا به جز چین، هند، ژاپن و کره جنوبی/ به جز مواردی که ذکر شده است صنعت پتروشیمی و شیمیایی شامل صنعت محصولات داروئی نمی شود/ به جز مواردی که ذکر شده است اتحادیه اروپا شامل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا می شود.
شبکه جهانی جریان صادرات محصولات شیمیایی عمده
خلاصه جریان صادرات محصولات شیمیایی در جهان از یک ماتریس تجاری استفاده می کند، که در این ماتریس جهان به 10 منطقه جغرافیایی تقسیم شده است: اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا، چین، خاورمیانه، ژاپن، بقیه اروپا، بقیه آسیا، آمریکای لاتین، آفریقا و اقیانوسیه. کشورهای «بقیه اروپا» عبارتند از سوئیس، روسیه، نروژ، ترکیه و اوکراین. کشورهای اصلی در «بقیه آسیا» هم عبارتند از کره جنوبی، هند و سایر کشورهای نوظهور در آسیا (چین، ژاپن و خاورمیانه استثنا هستند).
جدول 1- شبکه جهانی جریان صادرات عمده محصولات شیمیایی
منبع: Cefic Chemdata International 2019/ * آسیا به جز چین، ژاپن و خاورمیانه / ** اروپا به جز اتحادیه اروپا، شامل روسیه، نروژ، ترکیه، سوئیس و اوکراین/ به جز مواردی که ذکر شده است صنعت پتروشیمی و شیمیایی شامل صنعت محصولات داروئی نمی شود/ به جز مواردی که ذکر شده است اتحادیه اروپا شامل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا می شود.
ماتریس تجارت
این ماتریس از جمع آوری داده های صادراتی در بخش پتروشیمی ایجاد شده است. مناطق صادراتی در ردیف های ماتریس نشان داده شده اند و مناطق وارداتی در ستون های این ماتریس آورده شده اند. تقاطع ردیف “i” و ستون “j” به معنی صادرات از منطقه “i” به منطقه “j” صورت می گیرد. قطر اصلی ماتریس (خانه های پر رنگ تر) نشان دهنده تجارت درون- منطقه ای است (به عنوان مثال صادرات از اتحادیه اروپا به کشورهای اتحادیه اروپا). به منظور تحلیل عملکرد تجاری، جریان های تجاری درون- منطقه ای در این تحلیل نادیده گرفته شده اند.
تجارت درون-منطقه ای
معمولا گفته می شود که تجارت بین کشورهای همسایه بسیار زیاد است (به عنوان مثال تجارت درون اتحادیه اروپا)؛ این موضوع همیشه عواملی مانند فاصله بین شرکای تجاری، هزینه های حمل و نقل و وجود مرزهای مشترک را منعکس می کند. نزدیکی بازارهای همیشه یکی از عواملی است که باعث توسعه تجارت درون- منطقه ای می شود. تحلیل تجاری ما (شامل تجارت درون- منطقه ای) نشان می دهد که تجارت مواد شیمیایی بین بازارهای داخلی اتحادیه اروپا رقم چشمگیری است، زیرا از 28 درصد کل تجارت مواد شیمیایی جهان بین کشورهای اروپایی صورت می گیرد.
در مقایسه با سایر مناطق صادراتی، اتحادیه اروپا بزرگترین منطقه صادرات مواد شیمیایی در جهان نیز محسوب می شود، که 43 درصد از صادرات جهان را به خود اختصاص داده است. تجارت درون- منطقه ای در اتحادیه اروپا با فاصله زیاد بیشترین میزان این نوع تجارت در جهان است.
تحلیل جریان های عمده صادرات مواد شیمیایی بین مناطق اصلی نتایج زیر را به همراه دارد:
· اتحادیه اروپا بزرگترین منطقه صادرات درون- منطقه ای در جهان است: میزان صادرات اتحادیه اروپا به بقیه دنیا (به جز صادرات درون- منطقه ای در این اتحادیه) در سال 2017 بالغ بر 3/158 میلیارد یورو بوده است. منطقه اتحادیه اروپا 23 درصد از صادرات مواد شیمیایی جهان را به خود اختصاص می دهد. چین چهارمین مقصد عمده صادراتی اتحادیه اروپا است، پس از آن ژاپن، بقیه اروپا، خاورمیانه و آمریکای لاتین در رتبه های بعدی قرار می گیرند. چهار منطقه بزرگ صادرات مواد شیمیایی در دنیا عبارتند از اتحادیه اروپا، بقیه آسیا، ایالات متحده آمریکا و چین.
· اتحادیه اروپا سومین منطقه عمده واردات مواد شیمیایی در دنیا است: ارزش واردات مواد شیمیایی از بقیه دنیا به جز واردات درون منطقه ای در اتحادیه اروپا، در سال 2017 بالغ بر 7/93 میلیارد یورو بوده است. سهم اتحادیه اروپا از کل واردات محصولات شیمیایی در دنیا در حدود 6/13 درصد است. چهار مبدا اصلی واردات اتحادیه اروپا عبارتند از ایالات متحده آمریکا، بقیه اروپا، بقیه آسیا و چین.
شبکه جهانی جریان های صادرات مواد شیمیایی اصلی، پنج کشور برتر
خلاصه نتایج تحلیل بازارهای صادراتی پنج صادرکننده برتر مواد شیمیایی در دنیا برای 10 منطقه جغرافیایی که در جدول قبل انتخاب شده بودند به شرح زیر است:
· اتحادیه اروپا بزرگترین بازار مقصد برای صادرات ایالات متحده آمریکا است: تقریبا 18 درصد از صادرات مواد شیمیایی ایالات متحده آمریکا در بازار مواد شیمیایی اتحادیه اروپا فروخته می شود. بقیه آسیا (به جز ژاپن، چین و خاورمیانه) و آمریکای لاتین به ترتیب دومین و سومین بازارهای صادراتی برای بخش پتروشیمی ایالات متحده آمریکا هستند. چین هم چهارمین مقصد صادراتی محصولات پتروشیمی ایالات متحده آمریکا است، که تقریبا 10 درصد از صادرات آمریکا به آن وارد می شود. ایالات متحده آمریکا حدود 18 درصد از صادرات مواد شیمیایی دنیا را به خود اختصاص داده اند.
· اتحادیه اروپا دومین مقصد بزرگ برای صادرات چین است: تجارت بین چین و همسایگانش بسیار قابل توجه است. همان طور که ممکن است انتظار داشته باشید، بازار بقیه آسیا با فاصله بسیار زیاد اولین مقصد صادرات مواد شیمیایی چین است (46 درصد). اتحادیه اروپا هم دومین مقصد بزرگ صادرات برای چین است. 13 درصد از صادرات مواد شیمیایی چین در منطقه اتحادیه اروپا فروخته می شود، و این بدان مفهوم است که بازار مواد شیمیایی اتحادیه اروپا مهم ترین بازار برای چین پس از بازارهای آسیایی است. ایالات متحده آمریکا سومین مقصد بزرگ صادرات مواد شیمیایی چین است، که تقریبا 11 درصد از صادرات چین را به خود اختصاص می دهد. چین 15 درصد از صادرات مواد شیمیایی دنیا را دارد.
جدول 2- شبکه جهانی جریان های صادراتی مواد شیمیایی اصلی (2017، 5 کشور برتر، درصد)
منبع: Cefic Chemdata International 2019/ * آسیا به جز چین، ژاپن و خاورمیانه / ** اروپا به جز اتحادیه اروپا، شامل روسیه، نروژ، ترکیه، سوئیس و اوکراین/ به جز مواردی که ذکر شده است صنعت پتروشیمی و شیمیایی شامل صنعت محصولات داروئی نمی شود/ به جز مواردی که ذکر شده است اتحادیه اروپا شامل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا می شود.
ماتریس جهانی: توازن تجاری محصولات پتروشیمی و شیمیایی
آنچه که در این قسمت می خوانید تحلیل توازن تجاری محصولات پتروشیمی و شیمیایی با استفاده از ماتریس تجارت است (داده های سال 2017). توازن تجاری محصولات پتروشیمی و شیمیایی برای هر منطقه به عنوان کل صادرات منهای واردات محاسبه شده است. البته تجارت درون- منطقه ای در این محاسبات حذف شده است.
تحلیل عملکرد تجارت محصولات پتروشیمی و شیمیایی در هر منطقه نتایج زیر را به دنبال دارد:
· اتحادیه اروپا با فاصله زیاد بیشترین مازاد تجاری مواد شیمیایی را در دنیا دارد: اتحادیه اروپا تنها منطقه ای است که موازنه تجاری آنها با همه مناطق تجاری مثبت است. بیشترین مازاد تجاری حاصل از تجارت محصولات پتروشیمی و شیمیایی برای اتحادیه اروپا مربوط به تجارت با بقیه آسیا، بقیه اروپا، ایالات متحده آمریکا، آفریقا و آمریکای لاتین است. از تجارت با خاورمیانه و اقیانوسیه نیز 1/12 درصد مازاد تجاری حاصل شده است. تجارت با چین مازاد تجاری اندکی برای اتحادیه اروپا به همراه داشته است. اتحادیه اروپا با فاصله زیاد بیشترین مازاد تجاری حاصل از محصولات پتروشیمی و شیمیایی را داشته است و ایالات متحده آمریکا از این نظر در جایگاه دوم قرار دارد.
· جدول 3- ماتریس جهانی توازن تجاری محصولات پتروشیمی و مواد شیمیایی (2017)
منبع: Cefic Chemdata International 2019/ * آسیا به جز چین، ژاپن و خاورمیانه / ** اروپا به جز اتحادیه اروپا، شامل روسیه، نروژ، ترکیه، سوئیس و اوکراین/ به جز مواردی که ذکر شده است صنعت پتروشیمی و شیمیایی شامل صنعت محصولات داروئی نمی شود/ به جز مواردی که ذکر شده است اتحادیه اروپا شامل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا می شود.
· صنعت پتروشیمی ایالات متحده آمریکا دومین مازاد تجاری بزرگ را در دنیا دارد: چهار منطقه از نظر مازاد تجاری عملکرد خوبی داشته اند (یعنی ارزش صادرات آنها بالاتر از ارزش واردات است). تحلیل ها نشان می دهد که با مقایسه کل توازن تجاری محصولات پتروشیمی و مواد شیمیایی برای همه مناطق فقط چهار منطقه مازاد تجاری داشته اند: اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا، ژاپن و خاورمیانه. این مناطق عملکرد مناسبی داشته اند، زیرا ارزش خالص صادرات آنها بسیار بالا بوده است.
· «بقیه آسیا» با فاصله بسیار زیاد بیشترین میزان کسری توازن تجاری محصولات پتروشیمی و شیمیایی را داشته است: تحلیل ها نشان می دهند که شش منطقه کسری تجاری داشته اند (یعنی ارزش صادرات آنها کمتر از ارزش واردات آنها بوده است): بقیه آسیا، چین، آمریکای لاتین، آفریقا، اقیانوسیه و بقیه اروپا. بیشترین میزان کسری توازن تجاری متعلق به بقیه آسیا بوده است. چین و اقیانوسیه به ترتیب کسری توازن تجاری شان 19 میلیارد یورو و 9/7 میلیارد یورو بوده است.
صادرات محصولات شیمیایی اتحادیه اروپا به کل دنیا
در فاصله بین سال های 2004 تا 2017، میزان صادرات جهان سالانه 1/6 درصد رشد داشته است. میزان کل صادرات جهان در سال 2017 بالغ بر 5/772 میلیارد یورو بوده است، که نسبت به رقم 2/357 میلیارد یورو در سال 2004 افزایش یافته است (یعنی در طول 13 سال بیش از دو برابر شده است).
در همین دوره زمانی میزان صادرات محصولات پتروشیمی و شیمیایی به طور متوسط سالانه 4/5 درصد رشد داشته است. میزان صادرات از 1/80 میلیارد یورو در سال 2004 به طور قابل توجهی افزایش یافته و به رقم 3/158 میلیارد یورو در سال 2017 رسید. صادرات بر حسب ارزش نیز به طور چشمگیری افزایش یافت؛ یعنی در سال 2017 نسبت به سال 2004 در حدود 98 درصد افزایش یافت.
ارزش صادرات اتحادیه اروپا در این دوره زمانی مثبت و رو به رشد بوده است؛ اگرچه سهم بازار صادراتی اتحادیه اروپا از جهان از 4/22 درصد در سال 2004 به حدود 5/20 درصد در سال 2017 رسید. کاهش در میزان رقابت پذیری صادرات اتحادیه اروپا نیز همگام با کاهش فروش محصولات پتروشیمی و شیمیایی و سهم بازار اتحادیه اروپا رخ داده است.
نمودار 4- صادرات محصولات پتروشیمی و شیمیایی اتحادیه اروپا به کل دنیا (میلیارد یورو، به جز تجارت درون-منطقه ای در اتحادیه اروپا)
منبع: Cefic Chemdata International 2019/ به جز مواردی که ذکر شده است صنعت پتروشیمی و شیمیایی شامل صنعت محصولات داروئی نمی شود/ به جز مواردی که ذکر شده است اتحادیه اروپا شامل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا می شود.
صادرات محصولات پتروشیمی و شیمیایی به تفکیک کشور مبدا
میزان ارزش صادرات جهان در سال 2017 به 5/772 میلیارد یورو رسید، این رقم نسبت به رقم 5/463 میلیارد یورو در ده سال گذشته در حدود 67 درصد افزایش یافته است.
اروپا تنها منطقه ای نیست که سهم صادراتی خود را از دست می دهد؛ سایر مناطق صنعتی نیز تجربه مشابهی را داشته اند. سهم بازار صادراتی ایالات متحده آمریکا از 4/18 درصد در سال 2007 به 6/15 درصد در سال 2017 رسید، در حالی که سهم بازار صادراتی ژاپن در دوره زمانی مشابه از 5/9 درصد به 7/7 درصد کاهش یافت.
کشورهای نوظهور مانند چین و هند بیش از کشورهای صنعتی منتفع شده اند. ارزش صادرات چین به طور قابل توجهی افزایش یافته است (در سال 2017 در مقایسه با ده سال قبل 8/2 برابر شده است) و هند (ارزش صادراتش در دوره زمانی مشابه 2/2 برابر شده است). سهم بازار صادراتی چین در طول ده سال تقریبا سه برابر شده است –از 8 درصد در سال 2007 به 4/13 درصد در سال 2017 رسیده است).
نمودار 5- صادرات محصولات پتروشیمی و شیمیایی به تفکیک کشور مبدا
منبع: Cefic Chemdata International 2019/ * بقیه جهان، به جز تجارت درون- منطقه ای اتحادیه اروپا/ به جز مواردی که ذکر شده است صنعت پتروشیمی و شیمیایی شامل صنعت محصولات داروئی نمی شود/ به جز مواردی که ذکر شده است اتحادیه اروپا شامل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا می شود.