سال هاست که دانسته ایم، آن چیزی که غیر از نفتِ خام تولید، عرضه و یا صادر شود، ما را از تک محصولی و ضربه پذیر بودن دور و در حاشیه ی امن اقتصاد جهان قرار می دهد. توسعه ی پایدار یعنی در عینِ حفظ و مراقبت از داشته های ملی، تن به کار گروهی دادن و از همین داشته های محدود بیشترین و ماندگارترین صرفه را به جامعه تزریق کردن .
در این میان صنعت می تواند بیشترین خدمت را به جامعه ی اقتصادی ایران بکند، خاصه صنعتِ پتروشیمی که این توانایی و امکان را دارد تا با فرآوری، تولید و عرضه ی محصولاتی با ارزشِ افزوده ی بسیار زیاد نقش مهمی را در ارتقاء جایگاه اقتصادی ایران، رفع بیکاری و اشتغالزایی و درآمدزایی بازی کند.
با نگاهی گذرا به آمار، ارقام و دقایقِ پنهانِ سهمِ پتروشیمی در وضعیتِ اقتصادی ایران، می توان به جایگاهِ واقعی این صنعتِ نوپا اما بالنده در اقتصاد ایران پی برد . نگاه به هر مقوله ای می تواند ابعاد مختلف داشته باشد، اگر از این رو به عملکردِ پتروشیمی نگاه کنیم و اهمِ ابعادِ آن را مورد بررسی قرار دهیم، بی شک جایگاه واقعی این صنعت نمایان تر خواهد شد .
نخستین بُعد این است که پتروشیمی، و فعالیت این صنعت به تنهایی و بدونِ توجه به ابعاد دیگر، اقتصاد ایران را از موقعیتِ تک محصولی بودن دور می کند، این ساده ترین و نخستین عملکرد پتروشیمی در اقتصاد کشور محسوب می شود . ایجاد شغل به طور مستقیم و غیر مستقیم، نزدیک تر کردن کشور به خودکفایی در نیاز به برخی از محصولاتِ اساسی و مهم، ارتقاء جایگاه اقتصادی کشور در جهان، درآمدزایی ملی از راه صادراتِ تولیداتِ پتروشیمیایی، اشتغالزایی در واحدهای میانی و پایین دستی ... از جمله ابعاد عملکرد این صنعت می تواند محسوب می شود، دقایقِ پنهانِ این صنعت را نیز به سادگی می توان در ایجادِ ارتباط های تنگاتنگِ فرهنگی بینِ قومیت ها، فرهنگ ها و اقشارِ مختلفِ مردم جستجو کرد .
اکنون با این اشاره ی گذرا و اجمالی می توان به گفته ی کارشناس های اقتصادی اعتماد بیشتری کرد و گفت هر یک شغل در صنعت پتروشیمی، حداقل 14 نفر ایرانی را می تواند مشغول به کار کند، با این حساب اگر نیمی از این 14 نفر را دارای خانه و خانواده در نظر بگیریم، و تصور کنیم که هر خانواده حداقل از سه نفر تشکیل شده است، به رقمی می رسیم که بی هیچ اغراقی قابل توجه و تامل است .
عملکرد صنعت در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در سال 1388
اکنون با توجه به همه ی آنچه که برشمردیم، نگاهی می کنیم به عملکرد منطقه ی ویژه ی اقتصادی در ماهشهر، به عملکردِ یک ساله ی همین صنعتِ نو پا در جنوبِ کشور.
در گزارش ها آمده است که در سال 88 تنها 14 مجتمع پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بیش از 14 میلیون تن محصول تولید کرده اند، یعنی اگر بخواهیم رقم دقیق تر را به ثبت برسانیم باید بنویسیم : 305 / 753 / 14 تن . این مقدار تولید، حاصل کوشش پتروشیمی های بندر امام، مارون، بو علی سینا، رازی، فن آوران، امیر کبیر، تندگویان، لاله، شیمی بافت، نوید زرشیمی، رجال، فارابی، خوزستان و غدیر بوده است . گزارش روابط عمومی سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی از وضعیتِ فروش داخلیِ شرکت های فعال در منطقه ویژه تصریح می کند آمار فروش داخلی شرکت های پتروشیمی فعال در منطقه در سال 1388 رقمی معادل 449 / 30 میلیارد ریال بوده است، در این بخش پتروشیمی فجر نیز به عنوان تنها یوتیلیتی موجود در منطقه، به لیستِ کوشندگان صنعت پتروشیمی اضافه می شود .
آمار صادرات شرکت های پتروشیمی فعال در منطقه ویژه پتروشیمی – سال 1388
در سال 1388 چهارده شرکت پتروشیمی فعال در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، صادراتی معادل 809 / 2 میلیون دلار را تجربه کرده اند، سالی که با بحران اقتصادی جهانی همراه بود، این مقدار ارزش صادراتی حاصل صادرات 5 میلیون و 367 هزار و 225 تن محصول تولیدی 13 شرکت فعال در منطقه بوده است .
صادر کنندگان این مقدار تولید و صادرات عبارتند از :
پتروشیمی بندر امام – مقدار صادرات 428 / 857 / 1 تن به ارزش 143 / 1 میلیون دلار
پتروشیمی رازی – مقدار صادرات 635 / 976 تن به ارزش 184 میلیون دلار
پتروشیمی فن آوران – مقدار صادرات 001 / 712 تن به ارزش 187 میلیون دلار
پتروشیمی بوعلی سینا – مقدار صادرات 408 / 656 تن به ارزش 355 میلون دلار
پتروشیمی مارون – مقدار صادرات 956 / 608 تن به ارزش 365 میلیون دلار
پتروشیمی تندگویان – مقدار صادرات 716 / 281 تن به ارزش 263 میلیون دلار
پتروشیمی امیر کبیر – مقدار صادرات 022 / 142 تن به ارزش 165 میلون دلار
پتروشیمی لاله – مقدار صادرات 340 / 111 تن به ارزش 128 میلیون دلار
پتروشیمی رجال – مقدار صادرات 515 / 7 تن به ارزش 7 میلیون دلار
پتروشیمی خوزستان – مقدار صادرات 184 / 7 تن به ارزش 9 میلیون دلار
پتروشیمی نوید زر شیمی – مقدار صادرات 498 / 2 تن به ارزش 2 میلیون دلار
پتروشیمی فارابی – مقدار صادرات 577 / 2 تن به ارزش 3 میلیون دلار
پتروشیمی شیمی بافت – مقدار صادارت 944 تن به ارزش 17 / 0 میلیون دلار
این مقدار تولید تنها در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در سال 88 در حالی انجام می شود، که در چشم انداز 10 ساله ( 84 تا 94 ) ، ارزش تولیدات در سال 1394 چیزی حدود 26 میلیارد دلار پیش بینی شده است که از این مقدار، ارزشِ محصولات قابل فروش در بازار به 20 میلیارد دلار خواهد رسید .
در چشم انداز 10 ساله، دستیابی به 7 / 5 میلیون تن متانول در سال 94 ، به ارزش حدود 1 میلیارد دلار و کسبِ 20% از تجارت جهان، دستیابی به تولید 12 میلیون تن اتیلن در سال 94، دستیابی به تولید 10 میلیون تن پلیمر، دستیابی به تولید 4 میلیون تن آروماتیک، به دست آوردنِ بالاترین سهم تولید متانول در جهان، و دستیابی به بالاترین سهم تولید اتیلن و اوره در خاورمیانه پیش بینی شده است .
و در این میان نباید فراموش کرد که ظرفیت صنایع پتروشیمی در ابتدای انقلاب معادل 3 میلیون تن، و در پایان سال 88 به 46 میلیون تن رسیده است .
در حال حاضر سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، در راستای تحقق اهداف در نظر گرفته شده و حرکتِ قدم به قدم به سوی اهداف چشم انداز 10 ساله، شش طرح مهم و کلیدی را در سال 1389 دنبال می کند و پیش بینی می شود طرح های یاد شده در سال همت مضاعف و کار مضاعف به بهره برداری برسند .
طرح های مهم سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در سال 1389 عبارتند از :
1 - NF سوم بندر امام خمینی توسط پتروشیمی بندر امام با تولید 2 میلیون و 685 هزار تن اتان، پروپان، بوتان، پنتان و پلاس .
2 – کلر آلکالی توسط پتروشیمی اروند با 1 میلیون و 507 هزار تن پی وی سی ( اسپانسیون )، پی وی سی ( امولسیون )، کلر مایع، اتیلن دی کلراید، وینیل کلراید منومنر، سود سوز آور و آب ژاول .
3 – پلی اتیلن سبک توسط پتروشیمی امیر کبیر با تولید 300 هزار تن .
4 – فاز دوم ایزوسیاناتها توسط پتروشیمی کارون با تولید 85 هزار تن متیلن دی فنیل دی ایزوسیانات و اسید کلرید ریک .
5 – اسکله دوم مایعات توسط سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی با ظرفیت صادراتی 4 / 2 میلیون تن در سال .
6 – سرویس های جانبی متمرکز(فجر 2) توسط پتروشیمی فجر با تولید 640 مگاوات برق، 750 تن در ساعت بخار،6600 متر مکعب در ساعت آب اسمز معکوس، 1960 متر مکعب در ساعت آب بدون املاح، 9000 متر مکعب در ساعت آب برج خنک کننده، 250 متر مکعب در ساعت آب آشامیدنی، 400 متر مکعب در ساعت آب سرویس، 400 متر مکعب در ساعت آب آتشنشانی، 9800 متر مکعب در ساعت آب زلال شده، 000 / 13 نرمال متر مکعب در ساعت هوای ابزار دقیق، 000 / 7 نرمال متر مکعب در ساعت هوای سرویس، 200 / 18 نرمال متر مکعب در ساعت نیتروژن و 000 / 19 نرمال متر مکعب در ساعت اکسیژن .
اکنون در آغاز سال 1389 ، بادنماها رو به سوی افقی نشانه رفته اند تا با همتی مضاعف و کاری مضاعف، اقتدارِ اقتصادی ایران را روز به روز افزایش و راه را به سوی اقتصادی پر بار برای مردم ایران هموار کنیم .
مسعود امینی