منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در محدوده ای به وسعت حدود 2600 هکتار در جنوب غربی ایران و در ساحل خلیج فارس در شهرستان ماهشهر قرار گرفته شده است.
این منطقه با توجه به موقعیت طبیعی و جغرافیایی و همچنین برخورداری از تسهیلات قانونی مناطق ویژه، به منظور توسعه صنعت و تجارت به ویژه صنایع پتروشیمی و صنایع پایین دستی آن - تأمین منافع اقتصادی، اجتماعی و ملی، جذب تکنولوژی های جدید و افزایش اشتغال ایجاد گردیده است. از نظر موقعیت جغرافیایی، منطقه از طریق بندر امام (خور موسی) به آبهای آزاد بین المللی و از طریق راه آهن سراسری به ترکیه، اروپا و آسیای مرکزی دسترسی دارد. این منطقه به عنوان بخشی از استان خوزستان، همانند یک پایگاه استراتژیک و تاثیرگذار در مناطق نفت و گاز خیز ایران عمل کرده است. دستیابی به منابع نفت و گاز مواد اولیه و خوراک واحدهای صنعتی را بیش از پیش تسهیل می نماید.
بازدید هیاتهای خارجی جهت سرمایه گذاری در این منطقه، راه اندازی چندین پروژه در آینده نزدیک، تبدیل چابهار به قطب سوم پتروشیمی کشور و بررسی ایجاد قطبهای چهارم و پنج و برگزاری نخستین همایش صنایع پایین دستی پتروشیمی انگیزه ای شد تا با مهندس یزدانی، مدیرعامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، گفتگویی داشته باشیم. آنچه در پی می آید حاصل این گفتگو است.
منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، یکی از قطبهای صنعتی کشور محسوب می‌شود، با توجه به نزدیکی ایام مبارک دهه فجر، چه برنامه‌ای برای ارائه در این ایام دارید؟
منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، یکی از مناطق بسیار ممتاز در سطح کشور است. ما عموماً در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، در ارتباط با صنایع پتروشیمی فعالیت می‌کنیم و سال گذشته حدود 15 میلیون تن تولید داشتیم. از این رقم حدود 6 میلیون تن آن به 68 کشور در تمام قاره‌های دنیا صادر شده است.
خوشبختانه امسال با پروژه‌های جدیدی که راه‌اندازی خواهد شد، ظرفیت تولیدات منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی تقریباً به 20 تا 22 میلیون تن افزایش پیدا خواهد کرد. علاوه بر این امسال فاز اول پتروشیمی اروند راه‌اندازی می شود که در فاز اول آن EDC، کلر و سود کاستیک، یکی از محصولات مهم و مورد نیاز کشور تولید خواهد شد که نه تنها نیاز داخل را تأمین می‌کند بلکه بخشی از آن به خارج کشور صادر می‌شود.
خوشبختانه پس از اجرایی شدن مرحله پیش راه اندازی پتروشیمی اروند کمبودهای کاستیک در کشور مرتفع شده و حتی آماده شده ایم تا مازاد تولید کاستیک پتروشیمی اروند را به خارج از کشور صادر کنیم. همچنین طرح 300 هزار تنی LD پتروشیمی امیرکبیر نیز قدمی دیگر در این مسیر است و امیدواریم با اتمام مراحل راه‌اندازی آن در دهه فجر شاهد افتتاح آن باشیم. علاوه بر این پتروشیمی فجر 2 را که واحد نیروگاه یا یوتیلیتی ما است را در دهه فجر سالجاری راه‌اندازی خواهد شد.
حدود 200 میلیون یورو هزینه ارزی این بخش بوده است و امیدوار هستیم با راه‌اندازی فجر 2، کمبودهای یوتیلیتی منطقه که آب، برق و بخار است را دیگر نداشته باشیم و برای توسعه صنایع بالا دست، میانی و پائین دست آماده می‌شویم.
بر همین اساس تلاش داریم که طرح عظیم آب‌رسانی از کوت امیر اهواز به منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی را در دهه فجر سال جاری افتتاح کنیم.
تقریباً پروژه به اتمام رسیده است و فقط یک بخش مربوط به افزایش ذخیره‌سازی آن باقی مانده است که پیش‌بینی می‌کنیم آن هم با شروع عملیاتش در سال 91 هم به اتمام برسد.
من فکر می‌کنم امسال، با افتتاح این پروژه‌ها، منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی به عنوان یک منطقه درخشان در مجموعه مناطق ویژه اقتصادی تبدیل شود.
توسعه صنایع پائین‌دستی پتروشیمی از برنامه و اهداف همیشگی سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بوده است، چه برنامه‌ای برای راه‌اندازی این صنایع در دست دارید؟
در دنیا متأسفانه بر اساس سیاست‌های استکباری که وجود دارد، تقسیم‌بندی کارخانجات پتروشیمی به صورتی است که منطقه خاورمیانه را برای تولید مواد پایه و اولیه، مدنظر قرار داده‌اند.
کشورهایی مثل ایران، عربستان، قطر، کویت و امارات متحده عربی با توجه به اینکه از منابع نفت و گاز برخوردار هستند به صورتی برنامه‌ریزی شده است که این کشورها عموماً می‌توانند فقط قادر به تولید مواد پایه و اولیه باشند.
در این تقسیم‌بندی جهانی اروپا سهم بیشتری دارد و پلیمرهای مهندسی با ارزش افزوده بسیار بالا در این کشورها تولید می شوند.
چین به تنهایی یکی از مهم ترین بخش ها را به عهده دارد و آن تولید کالاهای مصرفی برای خودش و تمام دنیا است.
به این ترتیب مواد پایه و اولیه از خاورمیانه یا به اروپا می رود و تبدیل به پلیمرهای مهندسی می‌شود و یا به چین می رود و برای کالاهای مصرفی تمام دنیا مثل کیف، کفش پارچه و... استفاده می‌شود.
در ضلع چهارم این مربع، که بیشتری سود را می‌برند کشورهای آمریکای شمالی و برخی کشورهای اروپایی هستند. این کشورها فقط دارای تکنولوژی بالا هستند. آنها نه مواد اولیه، نه پلیمرهای مهندسی و نه در حجم وسیع کالاهای مصرفی تولید می کنند بلکه تکنولوژی یا license تولید می‌کنند که بیشترین استفاده و سود را نیز نصیب خود می کنند.
متأسفانه در این تقسیم‌بندی صنایعی که در اختیار کشورهای دارای ذخایر نفت و گاز قرار گرفته است، صنایعی است که بیشتر مواد پایه و اولیه تولید کننده که مورد نیاز کشورهای تولید کننده غربی است.
ما هم باید کاری کنیم که به هر مقداری که می‌توانیم این حصاری را بشکنیم تا بتوانیم هم مواد پایه و اولیه، هم مواد میانی و هم محصولات نهایی یا صنایع پائین دستی که ارزش افزوده ما را زیاد می‌کند و هم به اشتغال ما کمک می‌کند را تولید کنیم.
در زنجیره محصولات پتروشیمی حلقه اول طراحی حلقه دوم تولید مواد پایه و اولیه و حلقه سوم صنایع مکمل یا صنایع پائین دست قرار دارند.
در منطقه خاورمیانه حلقه میانی که تولید مواد پایه و اولیه است انجام می‌شود ولی نه حلقه اول که تولید تکنولوژی و ایجاد طراحی‌های جدید است و نه حلقه سوم که تولید صنایع مکمل یا پائین دستی که بتواند این مواد پایه و اولیه را به محصولی با ارزش بیشتر تبدیل کند وجود دارد.
از نظر اشتغالزایی نیز برای تولید یک میلیون تن مواد پایه و اولیه پتروشیمی، 500 فرصت شغلی ایجاد می‌شود، برای تولید همین یک میلیون تن محصول میانی، 2 هزار و 200 فرصت شغلی و برای تولید محصول نهایی یا صنایع پائین دست، 200 هزار فرصت شغلی ایجاد می‌شود.
مضافاً بر اینکه در صنایع بالا دستی پتروشیمی، سرمایه‌بر و غیر کاربردی است و با وجود صرف پول بیشتر شغل مستقیم کمتری ایجاد می‌کنید. در تنوع محصولات نیز آمارها می‌گوید حدود 11 تا 12 درصد قطعات به کار رفته خودروها، 10 درصد قطعات یک ساختمان، 12 تا 10 درصد سبد خرید روزانه خانوار شامل محصولات پائین‌دست پتروشیمی است که نشان می دهد ما باید به این بخش توجه کنیم.
در صنایع بالادست 15_10 نوع محصول، در صنایع میانی تقریباً 300 محصول و در صنایع نهایی یا صنایع پائین‌دست 30 هزار نوع محصول تولید می‌شوند که تنوع، کاربرد و ارزش افزوده بسیار بالایی خواهد داشت. بر همین اساس با تأکید وزیر نفت و حمایت و پشتیبانی معاون ایشان در امور پتروشیمی، تقریباً همه مجتمع‌های پتروشیمی موظف شده اند که به سمت و سوی صنایع میانی و پائین‌دست حرکت کنند.
از این رو برای نخستین بار همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری در صنایع میانی و پائین دست پتروشیمی را در 14 اسفند ماه سالجاری در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی با محوریت استان خوزستان برگزار می شود.
هدف از برگزاری این همایش سوق دادن سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به سمت و سوی توسعه و تولید صنایع پائین دستی است.
من فکر می‌کنم این همایش فتح‌البابی برای حرکت تمام کشور به ویژه استانداران و وزارت صنایع،شرکت ملی صنایع پتروشیمی به سمت اینکه صنایع پائین دست را در کشور توسعه بدهند خواهد بود.
جنابعالی اخیراً طی سفری به منطقه آزاد چابهار و در رابطه با گسترش صنایع پتروشیمی در این منطقه بررسی‌هایی داشتید، نتیجه این سفر و بررسی‌های شما به کجا انجامید؟
در حال حاضر صنایع پتروشیمی فقط در دو منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی و منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس فعالیت می‌کنند که با توجه به قابلیتها و استعدادهای کشور ما کافی نیست و باید توسعه پیدا کند.
یکی از مناطقی که از جاذبه مناسبی برای تبدیل شدن به قطب سوم پتروشیمی برخوردار است، از نظر شرکت ملی صنایع پتروشیمی و کارشناسان ذیربط چابهار است.
با راه اندازی چابهار در حوزه پتروشیمی، نه تنها می‌توانیم به بازارهای هند و پاکستان نزدیک باشیم، هم از منطقه خلیج‌فارس دور هستیم و هم می‌توانیم حدود 1000 کیلومتر به سایر بازارهای هدف نزدیک‌تر باشیم.
تاکنون مطالعاتی را پتروشیمی انجام داده است و از نظر مجموعه تخصصی صنایع پتروشیمی، همانطور که در انرژی پارس ما توانستیم صنایع پتروشیمی را و یا در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی احداث کنیم چابهار هم می‌تواند به عنوان قطب سوم پتروشیمی مدنظر قرار بگیرد، مطالعات اولیه انجام شده است.
جلساتی را هم تاکنون داشته‌ایم، امیدواریم مراحل نهایی آن نیز به زودی طی شود.
یکی از برنامه‌های مهم ملی که دولت با جدیت پیگیر آن است، خصوصی‌سازی است، در صنعت حوزه پتروشیمی تاکنون چه اقداماتی انجام شده است؟
خوشبختانه در برنامه سوم و چهارم توسعه، تفکر مدیریت عالی شرکت ملی صنایع پتروشیمی به واگذاری شرکت‌های خودش به بخش‌های خصوصی بود. به گواه آمار در سطح وزارتخانه‌ها، تنها مجموعه‌ای که در اجرای سیاست‌های اصل 44 موفق عمل کرده است مجموعه وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی است. به طور مثال ما در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی تمام 18 شرکت بزرگی که در حال تولید پتروشیمی هستند بین 70 تا 100 درصد متعلق به بخش خصوصی هستند و در حال حاضر تنها شرکت بخش دولتی پتروشیمی در منطقه، سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی است.
حتی در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، تمام شرکت‌ها یا 100 درصد خصوصی شده‌اند و یا در هلدینگ خلیج‌فارس 80 درصد خصوصی و 20 درصد دولتی اداره می‌شوند. من فکر می‌کنم چنین حرکتی در هیچ وزارتخانه‌ای به جز نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی انجام نشده است و ما همیشه گفته‌ایم که پتروشیمی سرآمد همه شرکت‌ها در اجرای سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی است.
منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در همایش فرصتهای سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی حضور نداشت علت چه بود؟ آیا شما بسته‌هایی برای معرفی به سرمایه‌گذاران ندارید؟
اصولاً چون کار ما تخصصی است معمولاً در نمایشگاه‌های تخصصی شرکت می‌کنیم. بر همین اساس سالهای سال‌ها است که شرکت ملی صنایع پتروشیمی همایش IPF به صورت بین‌المللی برگزار می‌کند.
این همایش اردیبهشت هر سال با حضور شرکت‌های بزرگ پتروشیمی از کشورهای مختلفی که در صنایع پتروشیمی حرفی برای گفتن دارند برگزار می‌شود.
از این رو تجمع تخصصی ما در IPF است با این وجود امسال در کنار همایش IPF در فروردین ماه در همایش فرصتهای سرمایه‌گذاری خوزستان فعالانه شرکت کردیم.
امیدواریم که باز هم در اواخر امسال نیز همایش بین‌المللی فرصتهای شغلی در صنایع میانی و پائین‌دستی را با محوریت استان خوزستان برگزار شود و این مجموعه اقدامات کمک کند که ما بتوانیم به توسعه این صنعت در کشور کمک کنیم.
اولویت‌های شما در جذب سرمایه‌گذاران به منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی چیست؟
فرصتهای شغلی همه ساله توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم برای منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی و هم برای منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس و هم سایر نقاط کشور ارائه می‌شود به ویژه در منطقه ما که استعداد توسعه دارد.
خوشبختانه این بسته‌های سرمایه‌گذاری به صورت آنلاین آماده است و در اختیار سرمایه گذاران قرار می‌گیرد. ما در صنایع بالا دستی و صنایع میانی کاملاً آمادگی داریم که با بخش‌های سرمایه‌گذاران داخلی و سرمایه‌گذاران خارجی وارد مذاکره شویم و به طور مثال ما در هر دو منطقه انرژی پارس و پتروشیمی از یکسال پیش از 6 خوشه صنعتی معرفی شده است و ما می‌توانیم 5 خوشه صنعتی را به عنوان بسته‌های مستقل یا متمرکز در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهیم.
در اولین گامی که پتروشیمی برداشته، احداث پارک شیمیایی استایران را در عسلویه آغاز کرده است. ما می‌توانیم زنجیره تولید گوگرد، اتیلن، آمونیاک و پروپان را به سرمایه‌گذاران ارائه کنیم. امیدوار هستیم که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی با استقبال از این زنجیره‌ها بتوانند وارد منطقه شوند و از تسهیلات منطقه بهره‌مند شوند.
خوشبختانه با مجموعه مقرراتی که در وزارت نفت، شرکت ملی صنایع پتروشیمی و قوانین مناطق آزاد و ویژه است، سرمایه‌گذاران هیچ نگرانی از بابت ورود به این مناطق ندارند و تقریباً ترکیب شرکت‌های ما در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پتروشیمی و پارس، ترکیبی از سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی است.
برای سرمایه‌گذاران چه مشوق‌هایی در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی اعطاء می‌شود؟
بهترین مشوق خود صنعت پتروشیمی است یعنی منابع نفت، گاز، هیدروکربن که تمام دنیا نیازمند آن هستند. براساس آمار جهانی تقریباً رشد مصرف نفت سالانه بین 1 و 3 دهم تا 1 و 4 دهم درصد اما رشد محصولات پتروشیمی حداقل 5 درصد است.
این رشد بزرگترین مشوق برای سرمایه‌گذاران خارجی است چون با مجموعه ای کار می‌کنند که این محصول قابلیت ارائه در اقصی نقاط دنیا را دارد. مضافاً بر اینکه وقتی وارد مناطق ویژه اقتصادی یا آزاد می‌شوند از تسهیلات قانونی این مناطق نیز استفاده می‌کنند و در حال حاضر خیلی از شرکت‌ها تقریباً بیش از 50 درصد‌شان به سرمایه‌گذاران خارجی تعلق دارد که تولید می‌کند، سود می‌برند و با فراغ بال هم فعالیت می‌کنند.
پتروشیمی برای برنامه پنجم با انبوهی از سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند وارد بخش سرمایه‌گذاری پتروشیمی شوند مواجه است. امیدوار هستیم این بخش هم بتواند کار خود را انجام دهد.
شرایط محصولات پتروشیمی در بورس چطور است؟
بر اساس تصمیمی که وزارت نفت و شرکت ملی پتروشیمی با حمایت دولت محترم انجام دادند، تمام محصولات پتروشیمی برای فروش به داخل در بورس کالا عرضه می‌شوند و از این بابت همه ما خوشحال هستیم که یک بازار قانونی برای تبادل کالای پتروشیمی بر اساس یک سیستم شفاف وجود دارد.
در این بورس تمام محصولات پتروشیمی از طریق بورس کالا به داخل کشور عرضه می‌شود.
یکی از بزرگترین طرح‌های اقتصادی دولت در سال اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها است. آیا این طرح تأثیری در کاهش تولیدات محصولات پتروشیمی دارد؟
هدفمند کردن یارانه ها نه تنها هیچ آسیبی به صنعت پتروشیمی وارد نمی کند بلکه موجب ایجاد شرایط رقابتی در بازار پتروشیمی نیز می شود. بنابراین هیچگونه افزایش قیمتی در این محصولات ایجاد نخواهد شد.
با توجه به اهمیت حفظ محیط زیست، منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی چه تدابیری را در این رابطه اندیشیده است؟
یکی از بحث‌های مهم ما در صنعت به ویژه صنعت پتروشیمی، بحث حفاظت از محیط زیست در هوا، دریا و خشکی است.
مجتمع های پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی با توجه به لزوم رعایت حفظ محیط زیست بیرون از شهرها و در فاصله دوری احداث می شدند و قرار بر این بود که از گسترش شهر به سمت پتروشیمی‌ها جلوگیری شود ولی متاسفانه در حال حاضر شهر آرام آرام به سمت معکوس ( مخالف) توسعه پیدا کند که بسیار نگران کننده است.
تمام صنایع از جمله صنایع پالایشی، سیمان، فولاد اصلاً نباید در مجاورت شهرها احداث شوند و شهرها هم نباید در کنار این‌ها توسعه پیدا کند. متأسفانه در سالهای اخیر ما شاهد هستیم به دلیل بعضی از عدم برنامه‌ریزی‌های بلندمدت، شهرستان ماهشهر به سمت منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در حال توسعه است که هم باعث نگرانی ما و هم باعث نگرانی مردم شده است.
از همین جا از دوستانمان در دستگاه‌های مسئول خواهش می‌کنیم جلوی توسعه شهر به سمت صنایع به ویژه صنایعی که ذاتاً باعث نگرانی‌هایی هستند بگیرند. با این وجود ما امیدواریم تا بتوانیم محیط خودمان را با استفاده از تکنولوژی‌های جدید به دور از آلاینده‌ها کنیم.
خوشبختانه بر اساس گزارشات سازمان محیط زیست استان خوزستان وضعیت پتروشیمی‌ها روز به روز در حال بهتر شدن است و ما حتی شاهد هستیم که صنایع پتروشیمی در سال 87 به عنوان صنعت سبز شناخته شده اند و همه ساله در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، ما شاهد آن هستیم که 3_2 از مجتمع های پتروشیمی به عنوان صنعت سبز شناخته شوند.
متأسفانه در چند ماه گذشته به دلیل پایداری هوا، همانطور که مشکلاتی در شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، شیراز، تبریز و سایر شهرها بود ما هم در ماهشهر داشتیم که امیدواریم با بهبود وضعیت هوا، وضعیت آلاینده‌گر منطقه ما هم بهتر شود.
در خاتمه مطلب دیگری اگر باقی مانده بفرمائید؟
ما در صنعت پتروشیمی بسیار موفق عمل کرده‌ایم. آمارها نشان می‌دهند که قبل از انقلاب، ظرفیت تولید پتروشیمی 2 میلیون تن بود حال آنکه تا پایان سال 88 این رقم به 46 میلیون تن افزایش یافته است و تا چشم‌انداز سال 1394 به 100 میلیون تن افزایش پیدا می‌کند.
روند شتابان تولید محصولات پتروشیمی در کشور همچنان ادامه دارد و ما امیدواریم با برنامه پنجم توسعه، اگر راهکارهای اجرایی آن هم مهیا باشد ( که در دست تهیه نیز هست ) پتروشیمی بتواند به افق چشم انداز خودش یعنی افق 1404 که تبدیل شدن کشور به کشور اول منطقه آسیای جنوب غربی، قفقاز و خاورمیانه در ابعاد علمی، اقتصادی، فنی است تبدیل شود. سهم پتروشیمی ما در افق چشم‌انداز 20 ساله، باید به 24 درصد برسد که مقام اول منطقه را به دست آورد و سهم ما در بازار جهانی به 6 و 1 دهم درصد برسد که امیدوار هستیم که در برنامه توسعه بعدی دولت و مجلس به صنایع پتروشیمی کمک کنند تا بتواند ظرفیت‌های جدیدی را ایجاد کند. کمک کنیم تا شرکت ملی صنایع پتروشیمی بتواند چابهار را به عنوان قطب سوم خودش راه اندازی کند. البته قطب های 4 و 5 پتروشیمی هم در دست مطالعه است که وقتی نهایی شد اعلام می‌شود.
توقع ما از دولت و مجلس این است که پتروشیمی را به عنوان صنعتی که باعث توسعه صنعتی کشور می‌شود باعث اشتغال بیشتر کشور می‌شود یاری کنند تا بتوانند با اجرای طرح‌هایش به ویژه در صنایع میانی و پائین‌دست موفق شوند تا صنایع پائین دست را در تمام کشور توسعه شوند. اگر ما صنایع پائین‌دستی را در کشور توسعه ندهیم بدانیم که نمی‌توانیم با بحث اشتغال مبارزه جدی کنیم و یا زنجیر ارزش افزوده محصولات پتروشیمی را کامل کنیم. امیدوار هستیم همان طور که امسال را با توسعه صنایع پائین‌دستی در منطقه ویژه آغاز کردیم توسعه احداث واحدهای صنایع پائین‌دستی در کشور در برنامه 6 توسعه حتماً توجه ویژه شود چرا که توسعه این صنعت خیلی از معضلات کشور را می‌تواند حل کند.